Pse Tajvani është vendimtar për të gjithë botën?

Megjithëse është një komb/ishull relativisht i vogël, Tajvani është një nga hallkat kryesore në ekonominë botërore. Ajo i detyrohet pavarësisë së saj joformale nga Kina në një masë të madhe, duke patur rëndësine e saj ekonomike në një industri kyçe për ekonominë botërore, atë të gjysmëpërçuesve(çipave).

Kina gjithashtu varet nga gjysmëpërçuesit e prodhuar në Tajvan, si dhe nga pajisjet e tjera elektronike të teknologjisë së lartë.

Me një total prej 24 milionë banorësh dhe një GDP prej rreth 690 miliardë dollarësh, Tajvani është një nga vendet më të pasura në botë. Sa i përket GDP-së për banor, ajo është ekonomikisht më e zhvilluar se disa anëtarë të BE-së si Spanja, Sllovenia dhe Republika Çeke.

Madje është shumë më e zhvilluar se Kina fqinje, me një GDP për frymë afërsisht 28 mijë dollarë krahasuar me 12.5 mijë dollarë të Kinës komuniste.

Edhe pse të dy vendet nuk i njohin të drejtën e ekzistencës së njëri-tjetrit, por të dyja pretendojnë se janë e vetmja dhe “e para” Kinë, tregtia mes tyre po lulëzon. N. R. Kina është partneri kryesor i tregtisë së jashtme të Republikës së Kinës, d.m.th. Tajvani.

Në fillim të viteve 1960, filloi zhvillimi i shpejtë i katër vendeve të Azisë Lindore, të cilat u bënë të njohura si Tigrat e Azisë. Këto janë Singapori, Hong Kongu, Koreja e Jugut dhe Tajvani. Një koncept i ngjashëm zhvillimi i përdorur nga Tigrat aziatikë u kopjua më vonë nga Kina, e cila në fund të viteve 80 kuptoi se nuk mund të përparonte pa liberalizim, privatizim, tregti të lirë ndërkombëtare dhe derregullim.

Fillimi i bumit ekonomik të Tajvanit ishte reforma e tokës, e kryer në vitet ’50 dhe në fillim të viteve ’60. Vetë planifikimi i reformave u mor përsipër nga “Komisioni i Përbashkët Kino-Amerikan për Rindërtimin Rural”, institucion që u krijua në vitin 1948 në territorin e Kinës “kontinentale”, si pjesë e programit amerikan për të ndihmuar Kinën. Por pasi komunistët erdhën në pushtet, ajo u zhvendos në Tajvan.

Sistemi që japonezët vendosën në Tajvan në Luftën e Dytë Botërore ishte jashtëzakonisht shfrytëzues. 50 për qind e popullsisë ishin fermerë, nga të cilët 70 për qind ishin qiramarrës tokash. Pronarët u paguanin qiramarrësve mesatarisht mbi 50 për qind të të korrave vjetore, në disa raste deri në 70 për qind.

Në të njëjtën kohë, marrëveshjet ishin gojore, pa dokumente të shkruara. Pronarët e tokave, si shtresa e lartë, pothuajse gjithmonë i fitonin mosmarrëveshjet. Të drejtat e pronësisë ishin rudimentare, arkaike dhe të pasigurta. Edhe shumë tokë ishte në pronësi të shtetit.

Në vitin 1949, qiraja u kufizua në 37,5 për qind të të korrave, toka bujqësore shtetërore u shit ose u dha me qira. Shteti kaloi tokën nga pronarët te qiramarrësit, të cilët e kultivonin në këmbim të dëmshpërblimit, pjesë e së cilës ishin aksione në kompanitë shtetërore.

Tajvani kuptoi se kapitali njerëzor është shumë i rëndësishëm për zhvillim dhe filloi procesin e edukimit të popullsisë dhe investimit në dije. Arsimi fillor i detyrueshëm u rrit nga gjashtë në nëntë vjet, kurrikula e shkollës së mesme u bë më e orientuar profesionalisht dhe kurrikula universitare u ndryshua për të theksuar lëndët shkencore dhe teknike.

Arsimi i lartë u rrit me shpejtësi, më shumë përmes arsimit privat sesa publikut, për të mos krijuar një barrë të madhe në buxhetin e shtetit. Deri në vitin 1985, dy të tretat e institucioneve të arsimit të lartë të Tajvanit ishin private. Në vitin 1950 kishte 8 institucione të arsimit të lartë, nga të cilat 1 privat. Deri në vitin 1968, nga gjithsej 85 institucione të arsimit të lartë, 55 ishin private.

Tradicionalisht, shumë më tepër theks i është kushtuar shkencave natyrore dhe teknologjisë sesa shkencave sociale dhe arteve. Sipas të dhënave të Ministrisë së Arsimit, në vitin 1981 janë diplomuar 24 magjistër të drejtësisë, 587 master të “teknologjive industriale”, 18 master të arteve dhe 275 master të shkencave kompjuterike. Në vitin 2020, kishte 2628 Master të Arteve, 15.056 Master të “Teknologjive Industriale”, 1249 Master në Drejtësi dhe 9984 Master në Informatikë.

Në Tajvan, ekzistonte një marrëdhënie specifike midis shtetit dhe sektorit privat, në të cilin shteti mbështeti investimet në sektorin privat, eksportet dhe investimet në teknologji përmes politikave. Megjithatë, pjesa e shpenzimeve qeveritare në PBB-në e Tajvanit është më pak se 20 për qind, ndërsa në shumicën e vendeve anëtare të BE-së është midis 40 dhe 50 për qind, në SHBA 30 për qind dhe në Kinë 25 për qind.