Gazeta RD
Ndryshe nga liderët e tjerë në Ballkanin Perëndimor, si Aleksandar Vuçiç i Serbisë dhe Milorad Dodik i Republikës Srpska, të cilët zakonisht trajtohen si autokratë të rajonit në tekstet shkollore, qendrimi pro-evropian i qartë i Ramës dhe karizma e çuditshme, e kanë larguar vëmendjen në nivel ndërkombëtar nga problemet në Shqipëri.
Ndërsa Shqipëria nisi zyrtarisht negociatat e pranimit në BE disa javë më parë, duke riafirmuar në mënyrë kozmetike rrugën e pakushtëzuar evropiane të vendit, lideri i saj angazhohet në modele të ngjashme të shtrëngimit demokratik dhe kapjes institucionale si Vuçiç dhe Dodik.
Megjithatë, interesat e BE-së në ruajtjen e kësaj aleance me Tiranën i lejon këto veprime të kalojnë pa u vënë re në rastin më të mirë dhe të nënvlerësohen sa herë që është e mundur. Kjo nuk është vetëm një tendencë e qartë në institucionet e BE-së dhe shtetet anëtare, por edhe te shumë vëzhgues, analistë dhe ekspertë.
Shqipëria po bie gradualisht në spiralen autoritare, pasi treguesit kryesorë demokratikë vazhdojnë ta përshkruajnë atë si një vend “pjesërisht të lirë”. Gjykatat i nënshtrohen presionit dhe ndikimit politik; pavarësia e medias është e kufizuar; korrupsioni është i përhapur; mosbesimi i qytetarëve në institucionet demokratike është i lartë; dhe opozita – si në nivel shtetëror ashtu dhe në nivel lokal – është e dobët dhe e çorganizuar. Kjo është e vërtetë në masën që disa e konsiderojnë Shqipërinë de facto një shtet njëpartiak.
Çelësi i kësaj rënieje është roli i Edi Ramës, të cilit i mungojnë rivalët seriozë dhe ka mundur të margjinalizojë axhendat e demokratizimit dhe të shtetit ligjor në një shkallë shqetësuese. Brenda një kuadri institucional dhe politik që frenon çdo përpjekje për llogaridhënie, Rama ka ndrydhur opinionin publik dhe madje ka pranuar ekzistencën e krimit të organizuar – nga i cili është akuzuar se ka përfituar.
Në sferën e anëtarësimit në BE, Rama ka qenë i zgjuar. Perceptimi prej vitesh ishte se Shqipëria po mbante peshën kryesore të vetos së Bullgarisë mbi Maqedoninë e Veriut. Në parim, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut do të ecnin së bashku në rrugën e BE-së, pavarësisht nga tekat e Sofjes – një vendim që mund të kishte kuptim narrativisht. Megjithatë, kjo pikëpamje u përmbys përfundimisht duke marrë parasysh kokëfortësinë e ngërçit bullgar. Shqipëria u lirua nga kjo barrë në shtator 2024, pasi oferta e saj u shkëput nga ajo e Shkupit.
Behu tiran dhe duaje BE
Brenda vendit, Brukseli lufton të pajtohet me një udhëheqje të ngjashme autokratike si Viktor Orbán i Hungarisë, i cili po dështon të respektojë vlerat e BE-së dhe kështu mund të përjashtohet politikisht kur nuk dënohet. Asnjë furnizim me naftë apo mekanizëm kundër refugjatëve nuk mund të blejë pranimin e KE-së dhe vendeve anëtare të një qeverie joliberale të BE-së. Epo, nëse kjo qeveri nuk e mbështet hapur sovranitetin dhe legjitimitetin e BE-së.
Figura e kryeministres italiane, Giorgia Meloni është një shembull kryesor i kësaj. Ndërsa ajo i përket së djathtës radikale dhe aktualisht po shpalos axhendën politike më të djathtë në dekada, duke çmontuar të drejtat e prindërve LGBTIQ+ dhe duke shtypur protestat paqësore, ajo mbron BE-në.
Edi Rama e ka ndjekur prej kohësh modelin e Melonit. Sigurisht, kjo ka qenë e vërtetë edhe para se vetë Meloni të arrinte pushtetin. Për BE-në dhe veçanërisht për vendet anëtare, kryeministri shqiptar ofron një avantazh të dyfishtë. Ai ofron thjeshtësinë e një “stabilokrati” të Ballkanit Perëndimor, pasi qeveris një vend që në thelb i mungon opozita, ndërsa është gjithashtu një mbështetës i zjarrtë i BE-së, si projekt politik dhe i së ardhmes së pakushtëzuar të Shqipërisë në të. Kjo është në kontrast të plotë me Aleksandar Vuçiçin, i cili realizon çështjet e stabilitetit, por është i paqartë në rastin më të mirë për synimet e Serbisë në BE dhe nuk përputhet me politikën e jashtme të BE-së. Rama duket, pra, të jetë studenti më i mirë i Ballkanit Perëndimor në klasën e zgjerimit të BE-së.
Rama ka prekur me sukses imagjinatën e BE-së, duke u shfaqur si një lider karizmatik dhe i aftë. Kjo dikur ishte e vërtetë edhe për vetë Vuçiçin, Milorad Dodik të Republika Srpska dhe ish-kryeministrin maqedonas Nikola Gruevski. Përmes qendrimeve të tij properëndimore; mbështetjen e palëkundur për proceset e integrimit të Shqipërisë në NATO dhe BE; aftësinë për të shmangur mosmarrëveshjet dypalëshe rajonale dhe sigurinë e tij “stabilitokratike”. BE-ja ndihet rehat duke u mbështetur tek ai si një aleat i ngushtë, deficitet demokratike të të cilit arrin t’i shpërfillë. Mundësia për të shfaqur një alternativë politike në Shqipëri tani është mjaft e dobët. Kjo mund të bëjë që gjërat të shkojnë më keq për stabilitetin rajonal.
Një mesazh nga e ardhmja
Në sytë e BE-së, Rama përgjithësisht nuk përbën kërcënim. Ai është karizmatik dhe i besueshëm, ndryshe nga Vuçiç dhe Dodik, ai nuk tërhiqet nga ndikimi i rrezikshëm joliberal i Hungarisë. Në vend të kësaj, ai u shërben në mënyrë pragmatike interesave të liderëve të tjerë joliberalë më pak shqetësues dhe më të pranueshëm, si Italia.
Megjithatë, më thellë, vendosmëria e BE-së për të ushqyer sistemin stabilitokratik dhe gjysmë-autoritar të Shqipërisë mund të ketë pasoja të rënda. Duke lejuar Ramën dhe klikën e tij të bëjnë biznes pa u kontrolluar; mosvendosja e kufijve të qartë ndaj rrëshqitjes demokratike dhe gërryerjes së shtetit të së drejtës; dhe mbyllja e syve ndaj shkeljeve të qarta të të drejtave të njeriut në vend – të gjitha për hir të gjeopolitikës – mund ta shohë udhëheqjen e tij të evoluojë në një problem të rrezikshëm për Bashkimin Europian. Rama është mbi të gjitha një kameleon politik.
Kryeministri shqiptar sigurisht nuk është ai lloj nacionalisti i zjarrtë që luan tej mase me frikën e popullatës, ndryshe nga praktikat narrative që janë padyshim më të shpeshta te Vuçiç. Por marrëdhënia e tij e mirë me presidentin serb zbulon se emëruesi i përbashkët nuk është ideologjia e tyre – nëse kanë – por dëshira e tyre themelore për të ruajtur pushtetin me çdo kusht.
Ky nuk është vetëm një paralajmërim për KE-në apo vendet anëtare, por edhe, veçanërisht, për gazetarët, akademikët, analistët dhe vëzhguesit, të cilët më shpesh nuk e përfshijnë Ramën në listën e autokratëve rajonalë. Në përgjithësi, ata merren me politikat e një showman-i, i cili realisht po minon çdo ditë vlerat thelbësore të BE-së.
*Alejandro Esteso Pérez është një shkencëtar politik dhe studiues i specializuar në zgjerimin e BE-së dhe politikën e Ballkanit Perëndimor. Ai është anëtar i vitit 2023 në Grupin Këshillimor të Politikave për Ballkanin në Evropë (BiEPAG) dhe pedagog i jashtëm mbi politikat bashkëkohore të Ballkanit Perëndimor në Universitetin Complutense të Madridit (UCM). Aktualisht është duke ndjekur studimet e doktoraturës në Universitetin e Gracit në Austri dhe është anëtar vizitor në Institutin EUROPEUM për Politikat Evropiane në Pragë.
