Pardesyja çeke

Nga Agim Xh. Dëshnica

-Ngjarje vërtetë-

Para luftës, pardesytë tek ne mbaheshin mbi kostum, sidomos  nga të rinjtë e të rejat, sapo arrinte gjysma e dytë e tetorit. Zakonisht, ato vinin nga jashtë, së pari nga Italia e Franca, më vonë nga Hungaria, Rumania etj. Në fotot e asaj kohe, shihen thuajse gjithë rinia, përveç pardesyve, mbante edhe kapele republike. Pas mabarimit të luftës, gjatë tre viteve të para  këto  veshje  filluan të rralloheshin e të mos dukeshin fort nëpër rrugë. Në vitet gjashtëdhjetë nisën të shfaqesin në bulevarde e rrugë disa pardesy prej mushamaje të hollë,që në qytet i quanin “fëshfëshe”, për shkak  të zhurmës që bënin, duke u fërkuar me krahët në ecje e sipër. Për t’i blerë ato, duhej të ngjisheshe nëpër radhë të gjata e të shtyheshe me bërryla e grushte në disa pak dyqane, ku në më të shumtën e rasteve bëheshin copë-copë xhama dhe pasqyra. Pas kësaj, bulevardi kryesor i Tiranës  herë  ngjyrosej  në  gri dhe të dukej  se ishin ulur retë  nga  Dajti, ose në blu, sikur Erzeni, kishte ndërruar shtratin dhe e ndante kryeqytetin  më dysh.

Njëherë, në ato kohë, Rudit i erdhi nga Praga  një pardesy me cohë të mirë dhe të trashë, qepur sipas modës europiane. Ia dërgonte i vëllai, student  në Çekosllovaki. Pothuaj gjithë fëshfëshet, në përballje me pardesynë që mbante Rudi, pësuan befas një konsum  të thellë moral. Se, ç’është e vërteta, pardesyja e re ia ndryshoi krejt paraqitjen Rudit. Veçse,  në punë ai vazhdoi të shkonte si edhe më parë, me triko e xhaketë  të vjetër. Kurse në ditët e dhjetorit e të janarit, kur acari ashpërsohej  për  shkak  të erës  së Tujanit,  ai vishte pallton e trashë ushtarake angleze të të atit, që ishte blerë  thuajse falas pas mbarimit të luftës.

Kur dilte  në  rrugë  e në  bulevard me  pardesynë çeke, me jakën pakëz të ngritur, Rudi binte menjëherë në sy. Ndaj nisi të krihej më me kujdes dhe t’i lustroste mirë  e  bukur  të vetmet  këpucë  rumune që kishte. Por,  edhe përpiqej  të rregullonte  hapin  dhe  ta drejtonte trupin, që zakonisht e mbante pakëz të përkulur. Ai bëri me pardesynë edhe fotografi në studion Foto-Sporti. Dhe me  hak.  Se kur  shkonte  rrugës,  vajzat  e kalimtarët kthenin  kokën për ta parë më mirë. Në kinema  Rudin e gjeje me pardesynë palosur  me kujdes  mbi gjunjë. Po  atë  e shihje  shpesh edhe në  sheshin  Skënderbej, para pallatit të kulturës me kolona. Për praninë e tij në atë shesh të zhurmshëm, ishte nxitëse sigurisht pardesyja çeke. Veç, ç’ndodhi  pas disa muajve? Në ndërmarrjen e Rudit erdhi me punë një djalosh korçar, biond e sygri, me emrin Vaskë, që ishte caktuar teknik në repartin  e parafabrikateve betonarme. Në dukje – i qeshur  dhe i urtë. Rudi bisedonte shpesh  me Vaskën për bukurinë e fshatit të tij në të hyrë të Korçës. Kështu, nuk vonoi e u miqësuan, për më tepër, se Rudit  i pëlqente Korça e bulevardeve dhe e serenatave me kitara e mandolina.

Një të shtunë, te klubi i Sanijes,  Rudi i tregonte Vaskës:

– E mbaj  mend Korçën si në tym. Një përrua në mes, bulevarde, shtëpi të hijshme e të rreshtuara gjatë rrugëve të drejta e të pastra  me kalldrëm. Atje shijova për herë të parë birrën e njohur korçare dhe gazozet në shishe me tapë të bardhë porcelani. Bukur, bukur!

– Ua, e paske parë  Korçën, bre!? Me shërbim ke qenë atje, hë? Me siguri, ke fjetur edhe te turizmi i vjetër ti, apo jo?

– Çne! Kam shkuar në këmbë në Korçë.

– Ç’thua, o t’u mbylltë!

– Po, po!  Isha  i ri atëherë. Mora  pjesë  në  një ekskursion  me  një  vargan nxënësish maturantë të shkollave të mesme  të Tiranës.  Qenë  me ne edhe  nja gjashtë – shtatë vajza, të veshura gjysmë ushtarake, me rroba engleze, me çanta e torba në shpinë. Ishte korriku i nxehtë  i vitit 1951 dhe udhëtimi ynë – tepër  i lodhshëm. Shpesh, larg fshatrave, na mundonte etja dhe uria. Nga Tirana shkuam në Pezë, Peqin,  Kuçovë,  Berat.  Prej atje dolëm në Qafën e Sinjës, në Ballsh, Selenicë, Vlorë, Brataj.  Pastaj  iu ngjitëm  maleve,  në  Kuç, Qafë  e Gomares, Golem, Mashkullorë të Gjirokastrës e më tej. Mbaj mend se në Selenicë,  nëpër  galeritë  e ulëta të minierës  së bitumit,  sado  që  përkulnim  trupin,  na përplasej  balli nëpër  trarët.  Te  një  guvë  me  kate punonin minatorë me kazma e lopata. Njëri nga ata  i nxirë keq nga pluhuri na përshëndeti dhe na tregoi se paskej punuar në minierat e Sent Etienit në Francë, por e patën përzënë, se kishte marrë pjesë në një grevë të përkrahur nga sindikatat! Në Kuç pashë  pothuaj vetëm gra  e  pleq.  Kur  vajtëm  ne  atje,  ia morën  këngës “Kurvelesh, zemra  ime,  ç’janë  ato  bombardime!?…” Njëri që  fliste pak si shumë na tregoi se si i trazonin natën rojet italiane pranë postoblloqeve. Pastaj hodhi sytë nga malet dhe na tha se me gjermanin nuk bëhej shaka!  Ai qerrata u ishte qepur këmba – këmbës  deri në  kreshta  e maja! Në drekë  unë  e disa shokë  të mi hëngrëm groshë te një shtëpi dhe natën e kaluam  të gjithë  në  një kasolle. Mbi kakërdhi dhishë shtruam batanijet dhe fjetëm të nanurisur nga  mërmëritja e buronjës ndën rrapin vigan të Kuçit.

– Më ju lumtë, bre, më ju lumtë! Qejf i madh e jo shaka!

– Pas Përmetit e Frashërit morëm  drejtimin për në Korçë.

Në një fshat, në  fushë, më  caktuan për  drekë  te një  shtëpi përdhese rrethuar me gardh. Tri vajza të reja më pritën mirë. Mbaj mend  se më  vunë  përpara te një pjatë e thellë  cingoje  katër vezë të fërguara, që notonin në gjalpë. Tri vajzat ishin si shtojzovalle dhe të veshura qytetarçe. Qeshnin  dhe më shikonin drejt në sy.

– E po, vajza pe Korçe, or ti!

– Sigurisht! Pasdite u vumë në rrugë. Nata na zuri në Vithkuq.

– Ooo! Nga Vithkuqi kam nënën unë! – tha Vaska.

– Ashtu!? Ishte fshat i bukur  dhe me plot pisha. Natën bënte ftohtë atje, edhe  pse ishin ditë korriku.

– Vërtet!

– Para se të arrnim në fshat, hymë  në një pyll me pisha. Ecëm gadalë njeri pas tjetrit. Ishte errësirë, ndaj humbëm udhën.  Silleshim djathtas e majtas e dilnim poaty ku ishim pak më parë. Ndaj  vendosëm  të uleshim në një shesh me bar për të pritur dritën e mëngjesit. Teksa rrinim të shtrirë mbi batanie, Pas një ore  vumë re prapa trungjeve ushtarë me helmeta. Më vonë morëm vesh se ata ishin nisur me vrap pas alarmit  nga gazermat  e Vithkuqit, diku pranë për të kapur diversantët e fshehur në pyll.. Kur dëgjuan zëra vajzash, një zë i fuqishëm pyeti: “Ç’jeni ju?” Dy – tre nga ne u përgjigjën:  “Nxënës  nga  Tirana  jemi!” “Bo, bo! Desh krisi pushka këtu, more shokë!”  Në ato çaste një togë ushtarësh të armatosur u dukën në sheshin,  ku ishim ndalur.. Me ta dolëm nga pylli dhe u  shpërndamë nëpër shtëpitë e fshatit.

Të nesërmen kaluam edhe nëpër pyllin e Makërzës me hije e luleshtrydhe. Pimë ujë te “Çezma e Mbretit”.  Ç’ta zgjas! Pas 25 ditësh udhëtimi, të nxirë nga dielli, të dobësuar e të pluhurosur, pasi lamë fshatin Qatrom, mbërritëm aty nga mbrëmja në Korçë. Në kthim na  priste  Pogradeci, Qafë – Thana, Elbasani,  Qafa  e Kërrabës dhe, më në fund, Tirana.

– Ua, sa rrugë paskeni  bërë!

Rudi pa orën dhe tha:

– Kthehemi në punë!

Një ditë Vaska hyri në zyrën e Rudit, buzëqeshi dhe i tregoi:

– U fejova, bre!

– O, o! – thirri Rudi me atë zërin pak si të ngjirur. – Urime, urime!  Nga është nusja?

– Nga një fshat ngjitur me tonin.

– Po kur kështu?

– Pardje! E bëmë  fejesën tak – fak te një pastiçeri në rrugën e Durrësit. Isha me vëllezërit e mi atje dhe me ca kushërinj të nuses.

– Prandaj s’të kam parë këto ditë unë ty! Të lumtë, të lumtë!…

Për një kohë u bë heshtje.

– E di qysh e kam hallin, bre Rud? – Vaska u hodhi  një vëshrim letrave të shpërndara mbi tavolinë,  pastaj tha:  – Do të shkoj në  fshat për  të këmbyer nishanet! Kostumin, trikon dhe këmishën m’i blenë vëllezërit, që erdhën nga Korça. Më rrinë për bukuri, por ç’e do!

– Si është puna ?

– Unë do të kisha qejf të shkoja në fshat si njeri, që vjen nga Tirana. – Ai u mendua një hop dhe shtoi: – Të lutem, a ma jep pardesynë çeke  sa të vete e të vij? Veç për pesë ditë e dua! Të hënën më ke këtu, për nderin e familjes! Dhe mos u bëj merak, se do të ta mbaj mirë!

– Eh, po unë atë të vetme kam! Megjithatë, s’ta prish dot, por ma kij kujdes, aman!

– Ç’është ajo fjalë! Bile, nuk do ta vesh rrugës, po kur të jem në të hyrë të fshatit!

Dhe kështu, dhëndri ynë, i rruar e i krehur bukur, me kravatë të kuqe e me këmishë nga Tirana, me triko, kostum e çorape prej Korçe, me  këpucë  të zeza nga Elbasani dhe me pardesy moderne nga Praga, pra, veshur, ngjeshur  e kapardisur, hipi përpara te një Zis i Korçës tok me njërin vëlla. E kur njerëzit e tjerë zunë vend në karroceri, u nisën të qeshur.

Rudi nuk u duk në bulevard në ato pesë ditë nëntori. Ai priste të vinte të hënën Vaska dhe t’i kthente pardesynë. Por, iku e marta tok me të e mërkura, iku e enjtja dhe po afrohej  e diela. Gjatë atyre ditëve me festa krisën e shndritën fishekzjarret, madje gjëmuan edhe topat. Ndërsa ai mbeti i mbyllur në shtëpi dhe në kulmin e mërzitjes. I afrohej dritares dhe shihte në qiell shkëndijat që binin si shi pas  krismave,  në mes atij ndriçimi verbues.

Ai e kërkoi Vaskën të hënën e dytë, por nuk e gjeti. Mori vesh se inxhinieri e kishte dërguar me shërbim në Rrogozhinë e në Peqin dhe sa nuk u çmend. Por, më kot, se pas nja tri ditësh të tjera, dhëndri i ri biond e sygri u duk në pragun e derës, në mes shumë  njerëzve, që prisnin të merrnin rrogat. Hyri brenda, la në tavolinën  e makinës së shkrimit diçka të mbëshjellë me letër ambalazhi nga ato të thasëve  të çimentos, u kthye te arkëtarja, mori rrogën dhe u largua pa u ndjerë. Rudin e kapi një parandjenjë e keqe. U ngrit dhe shkoi te tavolina e vogël, këputi me forcë spangot e pakos dhe e hapi. Pa një zhele të errët e të pështirë, me baltë. Mezi e njohu nga xhepat e nga jaka. Ishte pardesyja e vet çeke. Sa nuk i ra pika e iu pre fryma. Tashmë kuptoi qartë e me dhimbje se kishte marrë fund njëherë e përgjithmonë eleganca e tij nëpër  bulevardin e Tiranës. Po kush ia kishte fajin? I ra ballit me pëllëmbë. Ndezi një cigare dhe vështroi jashtë dritares. Në Qafën e Tujanit dhe mbi livadhet e Dajtit, po dyndeshin re. Pritej shi Tiranë.