“Lufta bërthamore ngjall frikë, por mungon objektivi strategjik”

Një intervistë me Nathalie Tocci

Do të arrijë Putini ta shtypë butonin bërthamor? Është pyetja që trondit botën. Il Riformista e diskuton me Nathalie Tocci, drejtore e Istituto Affari Internazionali, ndër think tank europiane më autoritarë të politikës së jashtme. Ka qenë Special Adviser e Përfaqësuesit të Lartë të Bashkimit Europian Federica Mogherini dhe Joseph Borrell.

Ekziston vërtet rreziku që lufta në Ukrainë transformohet në atë që i frikësohemi më shumë: një luftë bërthamore?

Nga një pikëpamje racionale, përgjigja është jo. Le ta fillojmë me thënien se një sulm ushtarak, konvencional apo jokonvencional, për definicion duhet të ketë një objektiv strategjik. Nuk është e qartë se cili duhet të jetë objektivi strategjik, dule folur ushtarakisht, e një sulmi bërthamor. Objektivi strategjik i një sulmi bërthamor është të ripushtohen territoret e humbura nga rusët në lindje të vendit? Nëse ky është objektivi, çfarë imagjinohet se është një sulm bërthamor mbi territoret e tua dhe, për pasojë, edhe mbi forcat e armatosura të tua dhe mbi “qytetarët” e aneksuar kohët e fundit? Është e vështirë të imagjinohet. Ose, skenari tjetër, një sulm bërthamor ndaj Kievit. Pse objektivi mbetet ai i ndryshimit të regjimit? Por sikur të ishte kështu, cili do të ishte reagimi i botës ndaj një sulmi bërthamor ndaj kryeqytetit të një shteti sovran? Dhe kur flas për botë nuk kam parasysh vetëm Perëndimin, por edhe Kinën. Nuk është e qartë sesi Rusia do të arrinte ta ndryshonte rezultatin e një lufte që po e humb, nëpërmjet përdorimit të amrës bërthamore. Nga njëra anë është kjo dhe nga ana tjetër janë të gjitha kostot për Rusinë. Kosto që mund të shkojnë nga ato që janë përgjigjet e Perëndimit, duke filluar nga Shtetet e Bashkuara, që do të ishin përgjigje ka mundësi në aspektin konvencional, por që do kishin, siç është theksuar shumë herë nga eksponentë të administratës amerikane dhe nga vetë presidenti Biden, pasoja katastrofike për Rusinë. Për Moskën do të kishte një kosto shumë të lartë për t’u paguar. Një tjetër kosto shumë e rëndë, tejet e mundur, për Rusinë do të ishte humbja e çdo lloj aleance dhe mbështetjeje ndërkombëtare, duke filluar nga Kina. Për këtë Kina ka qenë mjaft e qartë në Samarkandë, disa javë më parë. Shikohen të gjitha kostot dhe nuk shihen avantazhet. Sipas kësaj pikëpamjeje, do të vinte për t’u përgjigjur jo pyetjes që të gjithë ngrenë dhe kjo edhe nga një pikëpamje tjetër…

Cilës?

Le të bëjmë një paralelizëm dhe të shikojmë sesi kanë ecur gjërat nga fillimi i kësaj lufte. Përpara 24 shkurtit, Putini e mohonte se do të kishte një pushtim dhe me të edhe besnikët e tij, brenda dhe jashtë Federatës Ruse. Pastaj dijmë sesi ka shkuar. Pushtimi ka ndodhur. Tani po e fryn me të madhe se do të ketë një sulm bërthamor. Kjo i jep kuptimin e një aksioni që është më shumë politik sesa ushtarak dhe për politikë kam ndërmend një veprim që synon të na ngjallë më shumë frikë. Por mund të ngjallë frikë kur kërcënon dhe jo kur vepron ndaj kërcënimit. Nga ana e Kremlinit, është i gjithë interesi për ta ushqyer këtë frikë që në fund e realizon këtë kërcënim dhe në këtë kuptim shkojnë të gjitha njoftimet, e tërhequra, ndaj mobilizimit, edhe në frontin bërthamor. Thënë gjithë këtë, që do të çonte në një jo të prerë, një refleksion i mëtejshëm duhet bërë. Kur bëhet e qartë se një luftë është e humbur, mund të bëhet gjithçka. Po bëj një krahasim me dashje shumë të fortë…

Domethënë?

Ka mundësi në dhjetorin e 1941 Hitleri e kishte kuptuar se e kishte humbur Luftën e Dytë Botërore, megjithatë nga dhjetori i 1941 deri në 1945 ka ndodhur një gjë e tmerrshme si “Zgjidhja Finale”. Nuk e ka ndryshuar rezultatin e luftës, por sigurisht nuk mund të pohohet se ajo që është bërë nuk ka qenë shkatërrimtare. Kjo për të thënë se racionaliteti, sidomos në një luftë, nuk shpjegon gjithçka dhe iracionaliteti nganjëherë mund të prodhojë ngjarje që ke frikë vetëm t’i imagjinosh.

Në dritën e këtyre refleksioneve, ju si do ta përkufizonit gjendjen shëndetësore të regjimit putinian. Kërcënimi bërthamor mund të lexohet edhe si tentativa e dëshpëruar e një lideri që nuk ndjehet më aq i sigurtë në pushtet?

Kur bëhet fjalë për regjime shumë të mbyllura që bëhen gjithnjë e më autoritarë është jashtëzakonisht e vështirë të arrihet të parashikohet se cila është pika e ujit që përmbyt gotën. Kur manifestohet një mosbashkim i brendshëm – dhe kjo është sot në Rusi – deri në çfarë pike funksionon represioni për të rikrijuar stabilitetin dhe kur në fakt represioni jo vetëm nuk funksionon më, por bëhet ai vetë shkak i mëtejshëm destabilizimi. Individualizimi i kësaj “pike” nuk është e lehtë. E them si politologe. Le të pyesim se pse jemi kaq të paaftë si studiues për ta parashikuar me saktësi se kur do të shembej Bashkimit Sovjetik, për të bërë një shembull më të afërt. Kjo mund të ndodhë pasi, për sa mundemi t’i identifikojmë të gjithë këta faktorë pambështetshmërie, ekonomikë, socialë, politikë, institucionalë dhe kështu me radhë, mbetet fakti që pika që përmbyt gotën është e pamundur të parashikohet. Nëse pyetja është: arrij ta shikoj këtë regjim të Putinit pas 10 vjetësh, përgjiga ime do të ishte jo. Mund të ndodhë diçka nesër në mëngjes, pas 6 muajsh, pas 2 vjetësh, por momenti i saktë është i pamundur të parashikohet. Ajo që është e qartë është se në Rusi është prishur pakti social midis shtetit dhe shoqërisë. Pakti social që mbante regjimin, që faktikisht ndërtohej nga një shkëmbim: unë të jap stabilitet relativ dhe, në këmbim, ju më mbështesni. Ky stabilitet relativ tani ka ardhur më pak pasi lufta ka hyrë në shtëpitë e të gjithë rusëve, me mobilizimin e rekrutëve. Ka ardhur më pak pasi pesha e sanksioneve kafshon gjithnjë e më shumë përditshmërinë e popullsisë dhe ky pakt është prishur edhe pse ka ardhur më pak efikasiteti i kësaj narrative mbi Rusinë fuqi e madhe, mbi Luftën e Re Patriotike. Për sa Putni kërkon sot ta rixhirojë muhabetin dhe ta konfigurojë këtë luftë si një luftë kundër Perëndimit, është fakt që në fushën e betejës po e humbet kundër ukrainasve, kundër një kombi që në imagjinatën e tij perandorake as duhej që të ekzistonte. Është një poshtërim i çmendur. Vjen më pak krenaria, vjen më pak ekonomia, vjen më pak siguria e nënkuptuar si siguri e jetës tënde, pasi shkohet në front të vdiset dhe kështu që bie pakti social. Pastaj, nëse ky pakt mund të rikrijohet dhe mbi çfarë bazash, kjo është e vështirë për të mos thënë e pamundur të parashikohet. E sigurtë është se ekuilibri që ekziston deri këtu ka ardhur më pak dhe për një lideri që donte të ringjallte salltanetet perandorake e Carit Pjetri i Madh, nuk ka humbje më djegëse. Nga ky këndvështrim, Putini e ka humbur luftën. Nga konfrontimi me të kaluarën del humbës. Përsa i përket të ardhmes, është në lojë mbijetesa e tij.

Duke parë atë që po ndodh nga pikëpamja e Perëndimit, e Europës, por sidomos e Shteteve të Bashkuara, cili është objektivi strategjik që duhet ndjekur: dikur do të thuhej çlirimi i Ukrainës dhe rivendosja e një sovraniteti të plotë mbi të gjithë territorin kombëtar. Por është akoma kështu sot apo synohet, siç thekson dikush, në rrëzimin e regjimit të Moskës?

Mua më duket se objektivi është mjaft i qartë. Është çlirimi i Ukrainës. Ukraina është akoma një vend i sulmuar. Ka ende jo më shumë se 22% – 23%, por 17% – 18% të territorit të saj të pushtuar. Beteja është ende e gjatë, këtë shpesh e harrojmë. Nganjëherë fjalët që përdorim tentojnë të bëhen devijuese. Flasim për kundërofensivën sikur sot të kishte një ofensivë ukrainase, siç duhej të ishte, për një fushatë çlirimtare të një territori të pushtuar. Unë besoj se kjo është, as më shumë dhe as më pak dhe jo aq dhe vetëm për Ukrainën. Sepse ajo që rrezikon të prishet është paksa i gjithë impianti që mban rendin ndërkombëtar. Nga 1945 kemi qenë në mosmarrëveshje pothuajse mbi gjithçka, por nëse kishte dy gjëra mbi cilat qemë dakord qenë parimet e sovranitetit dhe të integritetit territorial. Parime që qenë një shtyllë bartëse e rendit ndërkombëtar dhe kjo thërret në kauzë edhe ambiciet që Kina mund të ketë lidhur me Taivanin. Për të thënë se interesi i Shteteve të Bashkuara është i lidhur me çështje globale që shkojnë përtej Ukrainës. Mos të biem në kurthin për të cilin Shtetet e Bashkuara synojnë ta nxjerrin jashtë loje Rusinë. Ndoshta ka qenë jooportune dhe sigurisht pak diplomatike për ta quajtur në atë kohë Rusinë si një “fuqi rajonale”, por kjo ësht një gjë e zakonshme në Shtetet e Bashkuara. Shtetet e Bashkuara nuk konfrontohen në asnjë mënyrë me Rusinë, një vend që ka një PBB më të vogël sesa Spanja. Problemi është se Rusia vlen në masën në të cilën ajo që po bën shkon shumë përtej vetë Rusisë, kur flet për çështje globale që shkojnë goxha përtej dhe atë që janë çështje që u interesojnë Shteteve të Bashkuar, por jo për Rusinë si e tillë. Nëse Rusia, sado autoritare qoftë, qëndron brenda kufijve të saj, ndoshta është një problem për ne europianët, por sigurisht që jo për Shtetet e Bashkuara.

(nga Il Riformista)

Përgatiti

ARMIN TIRANA