“Ngërçi në Ukrainë, lufta në Gaza, presidencialet në SHBA: ja çfarë na pret në 2024”

Intervistë me Giampiero Massolo, President i Italian Institute for International Political Studies

Presidenti Massolo, këtë numër të revistës tonë provoni të analizoni temat kyçe të 2024. Çfarë viti do të jetë?

«Viti që do të vijë do të karakterizohet nga fenomenologji të ndryshme: e para është evoluimi i luftërave në zhjvillim, sidomos Ukrainë dhe Lindje të Mesme, që përbashkësohen nga fakti që mund të zbuten, por jo të zgjidhen, duke parë se bëhet fjalë për kriza që do të zgjaten për një kohë të gjatë. Këto dy konflikte në 2024 do të duhet të menaxhohen, edhe pse nuk do të jetë e vështirë. Njëherazi kanë dinamika të ndryshme: lufta e parë çon tek ngërçi, e dyta, ajo e Lindjes së Mesme, mund të çojë potencialisht dhe shpresueshmërisht në një dinamizëm të ri të rajonit. Këto janë bastet kryesore që do të na shoqërojnë në vitin që vjen. Një temë tjetër do të jetë ai i lidhjes së tranzicionit energjitik me nevojat e ekonomive në vështirësi dhe, akoma, nevoja e menaxhimit të flukseve migratore dhe mbajtjes nën kontroll të raportit midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës. Në këtë panoramë do të zhvillohen fushatat elektorale për zgjedhjet europiane dhe sidomos për zgjedhjen e presidentit të ardhshëm amerikan, që do të mund të sillte diskontinunitete të forta në ekuilibrat e brendshëm dhe botërorë aktualë, sidomos në rastin e fitores së një republikani».

Lidhur me Shtetet e Bashkuara, edhe pse është akoma shpejt, mund të themi se është e mundur një fitore e Donald Trump?

«Le të themi se nuk mund ta përjashtojmë. Momentalisht Trump ka një mundësi të lartë që të bëhet kandidati republikan. Në këtë pikë është mjaft logjike të mendosh se kandidati demokrat do të jetë Joe Biden. Midis të dyve, Trump do të kishte një mundësi konkrete që të kthehet e të jetë president i Shteteve të Bashkuara. Ama është e nevojshme të mbahet parasysh një element: duhet parë se cili do të ishte orientimi i financuesve të mëdhenj republikanë, duke pasur një kandidat shpërthyes si Trump».

Pas sulmit ndaj Capitol Hill duket absurde që mendohet për një fitore të mundshme të re të manjatit.

«Ky episod, pavarësisht nga dora pakashumë direkte që mund të ketë vendosur Trump, është demonstrimi plastik i asaj që janë bërë sot Shtetet e Bashkuara: një vend i përçarë dhe i polarizuar, që adopton dy metodologji që nuk qenë të politikës amerikane, domethënë delegjitimim i kundërshtarit dhe marrja peng e çdo teme të debatit të brendshëm, përfshi sigurinë kombëtare. Zakone jo të rralla në lartësi të tjera, por deri më tani pak të pranishme në dinamikat amerikane».

Duket sikur në Amerikë, siç e konfirmon një sondazh i “Financial Times”, po lëkundet uniteti ndaj mbështetjes së kauzës ukrainase. Mund të jetë një sinjal si për Biden, ashtu edhe për ato që do të jenë vendimet e ardhshme e politikës së jashtme të Uashingtonit?

«Ajo që po ndodh në raport me luftën në Ukrainë – e ashtuquajtura “fatigue” – ka rrënjë të largëta. Duhen mbajtur parasysh tre elementë: afërsia e zgjedhjeve amerikane, një lodhje objektive për opinionet publike ndërkombëtare për ta mbajtur vëmendjen dhe pjesëmarrja në konflikte që zgjaten shumë, pastaj edhe fakti që kundërsulmi ukrainas nuk ka pasur sukses dhe është pezulluar, aq sa ka që evokon mundësinë që në pranverë do të ketë një sulm të ri rus. Problemi është se si Putini, ashtu edhe Zelensky nuk janë në gjendje të arrijnë në një marrëveshje negociale. Presidenti rus pse ka dështuar qysh nga fillimi i pushtimit, duke mos arritur të instalojë një qeveri kukull në Kiev dhe tani në një farë mënyre ka nevojë të shpëtojë faqen. Zelensky sepse nuk mund të bëjë asnjë hap prapa pas masakrave të pësuara, si ajo e Bucha. Pra, që të dy do të presin faktet dhe zhvillimet në terren».

Cili mund të jetë evolucioni i konfliktit?

«Në gjendjen aktuale në terren ka një situatë ngërçi, që nuk duket se mund të ndryshojë së shpejti. Faktikisht po ndryshon paradigma: nuk thuhet më “ti ndihmojmë ukrainasit të fitojnë”, domethënë të ripushtojnë të gjitha territoret e pushtuara nga rusët. Sepse është një hipotezë që – siç e kemi parë në terren – nuk do të realizohet. Tani thuhet “ti ndihmojmë të vihen në siguri”, domethënë, edhe pse askush nuk e pranon, nënkupton se nja 15% – 20% e territorit ukrainas do t’i mbetej Rusisë».

Në çfarë mënyre do të vendosej në siguri Ukraina?

«Ose nëpërmjet hyrjes së saj në NATO – po duhej pritur një vendim brenda përvjetorit të 75 të Aleancës që do të zhvillohet muajt e ardhshëm në Uashington – ose duke armatosur Ukrainën, duke e bërë një kafshatë të papërtypshme për pushtuesin rus. Është gjithmonë situata në terren ajo që përcakton se çfarë do të ndodhë. Një rezultat që mund të prodhohej në faktet mund të jetë ai i rishpluhurosjes së modelit të ndarjes midis Gjermanisë Lindore dhe Gjermanisë Perëndimore, domethënë i një territori të gjerë ukrainas që mbetet perëndimor, dhe një pjesë shumë të vogël, në lindje, që Putini faktikisht e ka pushtuar. Siç e demonstron rasti gjerman, mund të arrihet të konceptohen këto dy territore të kenë regjime sigurie të ndryshme. Do të ruhej gjithashtu perspektiva europiane e Ukrainës dhe nga kjo pikëpamje vendimi i Këshillit Europian për të nisur negociatat e aderimit me Kievin ka një vlerë strategjike».

Cilat mund të jenë vështirësitë në këtë proces?

«Janë për t’u konsideruar dy aspekte: nga njëra anë nuk e dimë nëse dhe kur do të votohet në Ukrainë, por është e sigurtë se Zelensky nuk do të pëlqejë aspak më shumë sesa ai e quan fitore. Tjetra është është se Putini e ka humbur luftën: për ta ngrirë ka nevojë për diçka që i mundëson të thotë opinionit publik të tij se nuk është mundur. E gjitha në një kontekst ku siguria kthehet të ketë një rol qendror në bilancet kombëtare të vendeve europiane».

Besoni se Biden dhe Perëndimi e kanë ekzaltuar më shumë se duhet figurën e Zelensky?

«Ka qenë më korrekte të ruhej rendi dhe e drejta ndërkombëtare, për të cilën nuk mund të bëhej gjë tjetër veçse të merrej nën mbrojtje i sulmuari. Pastaj siç e thoshim është gjithmonë terreni i betejës ai që përcakton rezultatet. Megjithatë e rëndësishme të mos theksohet shumë përpjekja dhe fluksi i ndihmave, në rast se duam të ruajmë një Ukrainë të paprekshme dhe të tërë në masën e së mundshmes».

Kohë më parë Carlo De Benedetti në një intervistë tha se NATO duhet riparë. Ju çfarë mendoni?

«NATO e kishte theksuar identitetin e tij pse kishte ardhur më pak se i armikut pas rënies së Murit të Berlinit. Kurse tani kemi në kufijtë lindorë të Aleancës një vend që ka sulmuar një vend sovran. Nevoja e mbrojtjes është aq e fortë sa e ka shtyrë Suedinë dhe Finlandën të heqin dorë nga neutraliteti tradicional i tyre dhe të futen në Aleancën Atlantike, pasi ndjeheshin të kërcënuara. Ky është një tjetër prej elementëve të humbjes së Putinit. Një NATO akoma edhe më e pranishme në kufijtë e tij».

Lidhur me Gazan besueshmëria e Perëndimit, që mbetet paksa në dritare, rrezikon që të jetë e kërcënuar?

«Ka ndodhur një akt i tmerrshëm terrorist, që mund ta quajmë 11 shtatori izraelian. Ka pasuar edhe një reagim legjitim dhe plotësisht i kuptueshëm, por që ka krijuar një deformim axhendash midis komunitetit ndërkombëtar dhe Izraelit. Ky i fundit synon parasëgjithash t’i presë kokën Hamasit dhe të rivendosë frikësimin e sigurinë dhe më pas të lirojë pengjet. Kjo temë e tretë është në fakt ajo më e rëndësishmja për bashkësinë ndërkombëtare, vënë në qendër të axhendës së saj, bashkë me ndihmat humanitare dhe menaxhimin e pasluftës. Sa më i fortë bëhet reagimi izraelian dhe zgjatet në kohë, aq më shumë këto dy axhenda tentojnë të përputhen. Nëse duam të rimarrim një formë dialogu në Lindje të Mesme duhet q qeveritë të impenjohen të përkojnë axhendat. Është kjo ajo që provon të bëjë presidenti Biden».

Rasti i EXPO së caktuar Riadit demonstron influencën e soft power të Arabisë Saudite. Mendoni se mund të ketë një rrezik të madh sa për të mos u nënvlerësuar?

«Besoj se është një e dhënë faktike që vendimet ndërkombëtare të jenë gjithnjë e më të kushtëzuar nga resurset që mund të vihen në fushë për të ndjekur finalitetet e veta. Në një sistem marrëdhëniesh ndërkombëtare që bëhet anarkik, pa që asnjë i vetëm të jetë në gjendje të diktojë temat kyçe, ka shumë hapësirë për këtë fuqi të mesme emergjente, shumë të vendosura në aksionin e tyre, të pasura me mjete dhe që shpesh nuk përdorin modalitete si demokraci europiane. Ky duhet të jetë argument debati: duam që vendosmëritë e komunitetit ndërkombëtar të jenë të diktuara në mënyrë unike nga vëllimi i resurseve të përdorura apo që janë ndërmjetësuar nga marrëveshje, duke i ridhënë limfë metodës multilaterale? Kjo është një temë gjithnjë e më aktuale dhe mbi të cilën do të duhej reflektuar».

Nga një pikëpamje europane, fakti i pasjes së politikanëve të paguar nga shtete të huaja jodemokratike, nuk përfaqëson një kontradiktë?

«Parasëgjithash mënyra me të cilën vepron në ditët e sotme komuniteti ndërkombëtar shkon përtej sjelljes së individëve të veçantë. Janë në lojë aspekte themelore dhe më të gjera. Në radhë të dytë është për t’u thënë se ka lartësi dhe gjerësi: diçka që në një vend mund të konsiderohet jo legjitim dhe i ndjekshëm, nga ana tjetër është i zhytur. Mund të diskutohet në fakt mbi mundësinë e kësaj, por kjo i lihet vlerësimeve të opinionit publik, përveçse atyre të direkt të interesuarve».

Në dekadën e fundit mund të themi se diplomacia është në një pikë të vdekur?

«Mbetet një instrument tek i cili nuk ka sesi të mos drejtohesh, bile është i nevojshëm sa më shumë konfliktet janë kompleksë. Duke qenë një instrument, duhet të hyjë e të jetë pjesë e një sistemi më të gjerë, që përfshin vullnetin e qeverive për të arritur finalitetet politike, inteligjencës, aleancave midis shteteve. Në këtë kuptim diplomacia ndihmon që të gjenden zgjidhje, por e vetme nuk mund të jetë imponuese».

Ama mund të themi se në vitet e fundit kemi asistuar në një dështim gradual të shërbimeve?

«Jo, nuk do ta thoja. Normalisht qeveritë i kërkojnë inteligjencave të tyre tre gjëra: të kontekstualizojnë fenomene komplekse, të jenë të informuar korrektësisht e në momentin e duhur dhe të kërkojnë të ndryshojnë situatat në terren. Kjo e fundit është kërkesa gjithnjë e më në rritje, por njëherazi më e vështira për t’u realizuar. Si për diplomacinë, inteligjenca është një instrument, por ama jo i vetmi në dispozicion».

Samite si G7, pas pushtimit të Ukrainës, kanë ende kuptim?

«Absolutisht po. sidomos sepse G7 është shumë e hapur, si nga demokracitë aziatike, ashtu edhe siç ndodhinm diskutimet midis liderëve, në mënyrë më direkte. Pastaj ka qenë edhe basti i G20, për të provuar të përfshijë vendet e mëdh emergjente, duke filluar nga Kina, por është një format gjithnjë e më i vështirë për t’u menaxhuar, pasi janë interesa divergjente. Është rikthyer kështu në grupe me shtete homogjene, jo më së në të kaluarën me idenë e një qeverie të planetit, por për t’i dhënë forcë reciprokisht dhe për t’i paraqitur në mënyrë kompakte ndaj pjesës tjetër të botës. Vihej kështu në një lloj G7 plus për sa i përket Perëndimit dhe në tentativën e individualizuar nga Kina e BRICS plus. Mund të themi se përballë krizës së multilateralizmit klasik, bota procedon me grupe vendesh».

(nga The Post Internazionale)

Përgatiti

ARMIN TIRANA