Mbyllja e TikTok-ut në Shqipëri, një rrezik për demokracinë dhe sfidat ligjore

Nga Eduard HALIMI

Propozimi i djeshëm i Kryeministrit (njëkohësisht kryetarit të PS në pushtet), për të mbyllur  TikTok-un për një vit ka shkaktuar debate të shumta mbi të drejtat e njeriut, transparencën dhe motivet e tij. Ndërsa ky hap është justifikuar me arsyetimin e mbrojtjes së të rinjve nga përmbajtjet e dëmshme, koha dhe konteksti politik i këtij vendimi ngrejnë pyetje serioze mbi implikimet e tij, sidomos në prag të zgjedhjeve politike. Qëllimi im në këtë shkrim është të analizojmë aspektet ligjore, politike dhe praktikat ndërkombëtare për të kuptuar më mirë natyrën dhe pasojat e këtij vendimi.

1. Kontestimet dhe sfidat ligjore
2. Shkelja e ‘Lirisë së Shprehjes’

Liria e shprehjes, e garantuar nga Neni 22 i Kushtetutës së Shqipërisë, është një shtyllë themelore e demokracisë. TikTok, një nga platformat më të mëdha globale të rrjeteve sociale, ofron një hapësirë për vetë-shprehje, aktivizëm dhe komunikim. Mbyllja e saj kufizon një nga mjetet më të fuqishme të qytetarëve për të ndarë ide dhe për të marrë informacione.

2. Proporcionaliteti i masës:

Sipas parimeve të së drejtës administrative, çdo masë kufizuese duhet të jetë proporcionale me qëllimin që synon të arrijë. Një ndalim total i TikTok-ut mund të konsiderohet një masë e tepruar, sidomos nëse problemet mund të adresohen me masa më të lehta, si edukimi digjital, vendosja e filtrave të sigurisë ose rregullimi i përmbajtjes. Në nivel ndërkombëtar, precedentët si vendimet e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ ne të paktën 6 raste përfshi atë me Turqinë) theksojnë se ‘çdo kufizim i lirisë së shprehjes duhet të jetë proporcional dhe i bazuar në prova të qarta’  Një ndalim total i një platforme si TikTok është disproporcional dhe penalizon gjithë përdoruesit për veprime të një pakice.

3. Mungesa e provave të mjaftueshme:

TikTok ka deklaruar se nuk ka prova që incidentet e dhunshme të përmendura janë të lidhura drejtpërdrejt me platformën e tyre. Pa prova konkrete që vërtetojnë se TikTok është shkaku kryesor i problemeve të identifikuara, ndalimi mund të konsiderohet i pabazuar dhe arbitrar. Nuk ka ende asnjë lidhje sipas deklaratës se rrjetit se ngjarja e rëndë e makabre e vogëlushit të ndjerë Martin kishte lidhje me përdorimin e Tik Tok si dhe vetë kjo platformë reagoi

4. Ndikimi ekonomik dhe social:

TikTok është një platformë që përdoret gjerësisht për marketing, biznes dhe krijimtari. Ndalimi i saj mund të ketë pasoja negative në ekonominë digjitale dhe mund të dëmtojë krijuesit e përmbajtjes, bizneset e vogla dhe profesionistët që e përdorin atë për të arritur klientët ose audiencën e tyre.

5. Mungesa e konsultimit publik:

Vendime të tilla duhet të merren pas një procesi të gjerë konsultimi me publikun, ekspertët dhe palët e interesuara. Mungesa e një debati të hapur dhe transparent mund të konsiderohet si një shkelje e parimeve demokratike dhe e të drejtës së qytetarëve për të marrë pjesë në vendimmarrje.

1. Ndikimi në zgjedhjet e ardhshme politike dhe rreziku për demokracinë

Koha e këtij vendimi, që përkon me pragun e zgjedhjeve, ngjall dyshime mbi motivet politike të tij. Dyshimet lidhen me disa aspekte kryesore:

1. Kontrolli i diskursit publik: 

TikTok është një hapësirë ku shpesh qarkullojnë kritika ndaj qeverisë, informacione denoncuese dhe materiale që fuqizojnë opozitën. Kufizimi i aksesit në këtë platformë mund të shihet si një përpjekje për të minimizuar këto kritika dhe për të kontrolluar diskursin publik.

2. Strategji për të parandaluar kritikat dhe skandalet

Platforma si TikTok kanë një shtrirje të gjerë dhe janë shpesh një mjet për shpërndarjen virale të skandaleve politike ose për të ndikuar në reputacionin e politikanëve. Mbyllja e platformës mund të jetë një strategji për të parandaluar përhapjen e materialeve që mund të dëmtojnë qeverinë ose të krijojnë një atmosferë kritike.

3. Zgjedhjet dhe media sociale si mjet aktivizmi për të rinjtë

Rrjetet sociale janë përdorur në mënyrë efektive nga aktivistët dhe opozita për të mobilizuar qytetarët, për të ndarë denoncime dhe për të nxitur transparencën. Nëse TikTok mbetet një mjet i fuqishëm për këtë qëllim, mbyllja e tij për një vit – pikërisht gjatë një periudhe parazgjedhore dhe zgjedhore – mund të shihet si një përpjekje për të dobësuar opozitën politike. Të rinjtë, si një segment i rëndësishëm i votuesve, përdorin TikTok-un për të mobilizuar qytetarët dhe për të promovuar transparencën. Kufizimi i tyre nga një platformë kyçe mund të ndikojë negativisht në fuqizimin e tyre politik.

1. Precedentët ndërkombëtarë dh paralelizmat me praktikat ndërkombëtare:

Në raste të ngjashme, disa vende kanë zgjedhur masa alternative në vend të ndalimit total, të tjera janë dënuar nga GJEDNJ dhe të tjera janë në proçese.

1. Australia:

Australia ka propozuar kufizimin e aksesit në rrjetet sociale për fëmijët nën 16 vjeç, duke vendosur filtra dhe masa mbrojtëse, në vend të ndalimit të plotë.

1. Turqia:

Në Turqi, disa herë, rrjetet sociale janë bllokuar përkohësisht gjatë periudhave zgjedhore për të kufizuar kritikat ndaj qeverisë dhe për të shmangur përhapjen e informacioneve të ndjeshme.

• Prill 2015: Autoritetet turke bllokuan përkohësisht aksesin në Twitter, Facebook dhe YouTube pas publikimit të fotografive të prokurorit Mehmet Selim Kiraz, i cili u vra pas një pengmarrjeje në Stamboll. Ky veprim u kritikua si një kufizim i pajustifikueshëm i lirisë së shprehjes.
• Korrik 2020: Parlamenti turk miratoi një ligj që forcon kontrollin mbi rrjetet sociale. Sipas këtij ligji, platformat me më shumë se një milion përdorues të përditshëm duhet të kenë një përfaqësues në Turqi dhe t’u përgjigjen kërkesave për heqjen e përmbajtjes brenda 48 orësh. Mosrespektimi i këtyre kërkesave mund të çojë në gjoba të mëdha ose kufizime në gjerësinë e bandës, duke penguar aksesin në platformë. Ky ligj u kritikua nga organizata të të drejtave të njeriut si një përpjekje për censurë.
• Gusht 2024: Turqia bllokoi aksesin në Instagram, pas kritikave ndaj platformës për bllokimin e postimeve të ngushëllimit për vrasjen e një lideri të Hamasit. Presidenti Erdogan e quajti këtë veprim ‘fashizëm dixhital’ dhe kërkoi më shumë bashkëpunim nga kompanitë e mediave sociale

Kritika dhe reagime në Turqi:

Këto masa janë kritikuar gjerësisht si përpjekje për të kufizuar lirinë e shprehjes dhe për të kontrolluar diskursin publik. Amnesty International dhe organizata të tjera kanë shprehur shqetësime se legjislacioni i ri mund të përdoret për të censuruar përmbajtjen dhe për të ndjekur penalisht përdoruesit e internetit.

Në vitin 2015, Turqia është dënuar nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) për mbylljen e rrjeteve sociale. Në vendimin e saj të vitit 2015 në çështjen ‘Cengiz dhe të tjerët kundër Turqisë’, GJEDNJ konstatoi se bllokimi i YouTube nga autoritetet turke shkelte Nenin 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, i cili garanton lirinë e shprehjes. Gjykata argumentoi se ndalimi i plotë i aksesit në platformë ishte një masë disproporcionale dhe nuk përmbushte një nevojë shoqërore urgjente.

Ky precedent tregon se mbyllja e rrjeteve sociale pa një bazë të fortë ligjore dhe pa respektuar parimin e proporcionalitetit mund të konsiderohet si shkelje e të drejtave themelore të njeriut. Në kontekstin shqiptar, një vendim i ngjashëm për mbylljen e TikTok-ut mund të sfidohet në gjykatat vendase dhe ndërkombëtare.

Praktikat turke për të kontrolluar dhe rregulluar përdorimin e rrjeteve sociale, duke përfshirë bllokime të përkohshme dhe miratimin e ligjeve që kërkojnë bashkëpunim më të madh nga platformat ndërkombëtare, kanë ngjallur debate mbi balancën midis sigurisë kombëtare dhe lirisë së shprehjes.

1. SHBA, praktikat mbi TikTok

Në Shtetet e Bashkuara, TikTok ka qenë në qendër të një debati intensiv për sigurinë kombëtare dhe privatësinë. Rastet dhe precedentët në SHBA ofrojnë disa leksione të rëndësishme për këtë temë:

• ‘Packingham v. North Carolina’ (2017): Gjykata e Lartë e SHBA-së argumentoi se rrjetet sociale janë hapësira thelbësore për lirinë e shprehjes në epokën moderne. Kufizimi i aksesit në këto platforma përbën një ndërhyrje të madhe në të drejtat themelore të individëve.
• Ligji për TikTok në SHBA (2024): Një ligj i fundit kërkon që TikTok të ndërpresë lidhjet me kompaninë mëmë kineze ByteDance ose të përballet me një ndalim të mundshëm. Megjithatë, ky vendim është sfiduar ligjërisht dhe është bazuar në shqetësime specifike për sigurinë kombëtare dhe mbrojtjen e të dhënave të qytetarëve.
• Vendimet Federale: Në raste gjyqësore, TikTok ka argumentuar se ndalimi shkel Amendamentin e Parë të Kushtetutës së SHBA-së, që garanton lirinë e shprehjes. Gjykatat kanë kërkuar prova të qarta dhe justifikime proporcionale për çdo kufizim të tillë.

Praktikat amerikane tregojnë se ndalimet totale të një platforme kërkojnë prova të forta dhe një proces transparent, dhe çdo kufizim duhet të jetë proporcional me qëllimin që synon të arrihet.

1. Si mund të kundërshtohet ky vendim?

Mbyllja e TikTok-ut ngre pyetje të rëndësishme jo vetëm për motivet e saj, por edhe për mënyrat se si qytetarët mund të reagojnë ndaj një vendimi të tillë. Historia ndërkombëtare dhe mjetet ligjore që ofron Kushtetuta e Shqipërisë tregojnë se ka mënyra efektive për ta sfiduar këtë veprim.

1. Padi ligjore dhe kushtetuese

Subjektet që legjitmohen përfshi qytetarët dhe organizatat e shoqërisë civile mund të sfidojnë vendimin për mbylljen e TikTok-ut në Gjykatën Kushtetuese, duke argumentuar shkeljen e Neneve 22 dhe 23 të Kushtetutës, që garantojnë lirinë e shprehjes dhe të drejtën për informim dhe një numër jo të vogël të vendimeve të GJEDNJ dhe praktiave ndërkombëtare, përfshi SHBA

2. Protesta dhe aktivizëm qytetar

Organizimi i protestave paqësore dhe fushatave online mund të ndihmojë në rritjen e ndërgjegjësimit mbi implikimet e këtij vendimi, rastet në Turqi.

3. Presioni ndërkombëtar

Organizatat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut mund të angazhohen për të adresuar shqetësimet mbi këtë vendim, duke ushtruar presion mbi qeverinë për të rishikuar vendimin.

4. Dialog dhe rregullim në vend të ndalimit

Një qasje më transparente dhe e balancuar do të ishte më e pranueshme për qytetarët. Dialogu ndërmjet autoriteteve dhe TikTok-ut, si dhe vendosja e rregullave për mbrojtjen e të miturve ose për moderimin e përmbajtjes, mund të shmangë nevojën për masa ekstreme.

5. Përdorimi i alternativave teknike nga qytetarët.

Në rast të një ndalimi, përdoruesit mund të përdorin teknologji si VPN për të vazhduar aksesin në TikTok.

Konkluzioni

Vendimi për mbylljen e TikTok-ut për një vit në Shqipëri ngre shqetësime serioze mbi të drejtat kushtetuese, proporcionalitetin dhe motivet politike të këtij veprimi. Sfida e këtij vendimi përfshin angazhim aktiv politik nga opozita, angazhim qytetar, ndërhyrje ligjore dhe presion ndërkombëtar për të mbrojtur lirinë e shprehjes dhe të drejtën për informim.

Nëse shqetësimet lidhen me përmbajtje të dëmshme, atëherë qeveria duhet të konsiderojë masa alternative që respektojnë balancën midis sigurisë dhe lirisë së qytetarëve. Sfida nuk është vetëm për TikTok-un, por për ruajtjen e demokracisë dhe të drejtave themelore në Shqipëri.