Alvi MUSARAJ
– Anëtar i Departamentit të Drejtësisë në Partinë Demokratike –
Në brëndësi të direktivës së BE-së përgjigja e mundshme për arsyet e kundërta midis gjyqtarëve dhe qeverisë italiane.
Me publikimin në italisht të vendimit të 4 tetorit të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian, më në fund është e mundur të merret një ide se çfarë thanë gjyqtarët e Luksemburgut dhe si ndikon ky vendim në mosmarrëveshjen midis qeverisë italiane dhe magjistratëve. të Gjykatës së Romës që shfuqizoi paraburgimin e 12 azilkërkuesve në qendrën shqiptare të Gjaderit. Gjykata e Drejtësisë konfirmoi dje pasdite, përmes një zëdhënësi, se kur përballet me një aplikant nga një vend i sigurt i caktuar, aplikimi i të cilit është refuzuar, gjyqtari duhet të verifikojë legjitimitetin e përcaktimit. Një parim i përgjithshëm, tha ai, duke specifikuar më pas se “gjykimet e Gjykatës janë menjëherë të detyrueshme për Shtetet Anëtare”.
Për gjyqtarët dhe qeverinë, megjithatë, kufizimi në fjalë ka kuptime të ndryshme. Në një konferencë për shtyp pas Këshillit të Ministrave të së hënës, Ministri i Drejtësisë Carlo Nordio argumentoi se gjyqtarët italian nuk e kishin kuptuar vërtet vendimin e Gjykatës. Fjalë që u bënë më të qarta të nesërmen, në ankesat në Gjykatën e Lartë që Ministria e Brendshme paraqiti kundër “urdhrave të gabuara dhe të padrejta” që gjoja shtrembëronin vetë vendimin e BE-së. Pikat e nxehta të gjykimit citohen nga të dyja palët. Dhe disa po sjellin një propozim nga Komisioni i BE-së nga pesëmbëdhjetë vjet më parë. Pozicioni i gjyqtarëve bazohen kryesisht në këto kontestime.
Më parë gjykata e Romës nuk vuri në fuqi dekretin e ndalimit të 12 emigrantëve që ndodheshin në Shqipëri në qendrat e diskutueshme të azilkërkuesve të ndërtuara atje nga Italia. Orët e fundit qeveria ka sulmuar gjykatën me tone shumë të ashpra, duke e akuzuar atë se ka marrë një vendim me karakter politik. Edhe ministri i Drejtësisë Carlo Nordio tha se sipas tij gjyqtarët e Romës morën një vendim që ishte jashtë kompetencës së tyre. Në realitet, gjykata e Romës thjesht konformoi një vendim të fundit të Gjykatës së Drejtësisë së Bashkimit Evropian, gjykatës kryesore të Bashkimit, që ka të bëjë pikërisht me kategorinë e personave që Italia transportonte drejt qendrave në Shqipëri.
Në fakt, qeveria italiane ka vendosur që vetëm emigrantët që vijnë nga vendet që ajo i konsideron “vendet e sigurta të origjinës” mund të shkojnë në qendrat në Shqipëri, domethënë që respektojnë liritë dhe të drejtat civile dhe kanë një sistem demokratik (ky është një përkufizimi i parashikuar nga rregulloret aktuale të Bashkimit Evropian për Migracionin). Në thelb: vende nga të cilat njerëzit nuk kanë arsye të bazuara për të ikur dhe për të kërkuar azil në Itali. Për këtë arsye, prej një viti e gjysmë, Italia ka parashikuar për emigrantët që vijnë nga vende “të sigurta” një procedurë të përshpejtuar të shqyrtimit të kërkesës së tyre për azil, e cila përfshin një ekzaminim të përmbledhur dhe mbi të gjitha ndalimin në një qendër emigrantësh. Për më tepër, personat e destinuar për në qendrat në Shqipëri duhet të jenë burra me shëndet të mirë dhe jo gra, fëmijë apo njerëz të brishtë.
Qeveria së fundmi zgjeroi listën e vendeve që i konsideron të sigurta, duke përfshirë Egjiptin dhe Bangladeshin, dy vende nga të cilat mijëra azilkërkues mbërrijnë në Itali çdo vit. Të 12 personat në Shqipëri vinin nga Egjipti dhe Bangladeshi. Vendimi i Gjykatës së Drejtësisë është dhënë më 4 tetor dhe nuk ka të bëjë me Italinë, as me Egjiptin dhe Bangladeshin, por është shprehur me kërkesë të Republikës Çeke në lidhje me rastin e një shtetasi moldav. Ankuesi në fjalë kishte aplikuar për azil në Republikën Çeke, kur Moldavia konsiderohet një “vend i sigurt” me përjashtim të Transnistrisë, brezi i tokës në kufirin me Ukrainën, i konsideruar jashtë kontrollit të qeverisë moldave. Kërkesa e burrit u refuzua, por duke qenë se azilkërkuesi vinte nga Transnistria, gjykata rajonale e Brno kërkoi mendimin e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë për të kuptuar nëse ai mund ta konsideronte vërtetë Moldavinë një vend “të sigurt”.
Një element tjetër që vuri në pikëpyetje statusin e Moldavisë si një vend i sigurt ishte fakti se vendi kishte kërkuar të shmangte detyrimet e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (KEDNJ), traktati më i rëndësishëm evropian në fushën e të drejtave të njeriut. Është një klauzolë e parashikuar në nenin 15 për vendet në luftë ose në situata të tjera emergjente. Pyetjet për të cilat Gjykata duhej të shprehte mendimin e saj ishin tre: nëse një vend mund të konsiderohet i sigurt vetëm në disa pjesë të territorit të tij; nëse mund të konsiderohet i sigurt pavarësisht se i është drejtuar nenit 15 të KEDNJ (ECHR); dhe nëse, nëse është e nevojshme, organet kompetente gjyqësore duhet të rishikojnë kualifikimin e “vendit të sigurt” kur plotësohen një ose të dy nga dy kushtet e para.
Gjykata vendosi se një vend nuk pushon së qeni i sigurt vetëm sepse i është drejtuar nenit 15 të KEDNJ-së, por për të qenë i sigurt duhet të jetë i sigurt në të gjithë territorin e tij në mënyrë homogjene dhe për të gjithë njerëzit që jetojnë atje. Ajo gjithashtu vendosi se kualifikimi i një vendi të sigurt duhet të verifikohet dhe rishikohet nga një gjyqtar në momentin e çdo vendimi dhe për çdo rast individual jo në tërësi, thjesht miratimi i një liste të vendeve të sigurta nga një shtet nuk mjafton. Në bazë të të gjitha këtyre deklarimeve, gjykata e Romës bëri të ditur se nuk mund të vërtetonte ndalimin e emigrantëve pikërisht në bazë të vendimit të Gjykatës së Drejtësisë të 4 tetorit, sepse Bangladeshi dhe Egjipti nuk janë vende në të cilat respektohet të drejtat janë të garantuara në të gjithë territorin dhe ndaj çdo kategorie njerëzish.
Në të dy vendet, aktivistët politikë të opozitës shpesh persekutohen dhe ka ligje shumë të rrepta kundër atyre që i përkasin komunitetit LGBTQ+. E drejta e Bashkimit Evropian ka epërsi mbi ligjin italian, sipas Kushtetutës, dhe për këtë arsye gjykata e Romës hodhi poshtë vlefshmërinë e ndalimit të 12 emigrantëve, duke argumentuar se vendet e tyre të origjinës nuk mund të përkufizohen si “të sigurta” dhe qeveria italiane nuk mund të shqyrtojnë kërkesat e tyre për azil me “procedurën e përshpejtuar”, e cila përfshin ndalimin. Për këtë arsye ai urdhëroi lirimin e tyre. Bazuar në këtë interpretim të gjykatës së Romës, i gjithë projekti për të “kontraktuar” dhe eksternalizuar menaxhimin e emigrantëve në Shqipëri rrezikon të komprometohet: shumica dërrmuese e emigrantëve që tentojnë të mbërrijnë në Itali përmes detit vijnë nga vende në luftë ose ku dhuna është e përhapur, ose nga vende të cilat, sipas vendimit të Gjykatës së Drejtësisë, vështirë se mund të përkufizohen si “plotësisht të sigurta”.
Mirëpo mbi bazën e këtij përkufizimi ligjor gati 90% e të gjithë emigrantëve që shkojnë në Itali janë të përfshirë. Kur është një vend i sigurt? Në fakt, Direktiva e BE-së 2013/32 përshkruan kushtet për përcaktimin e një vendi të sigurt, në nenin 37 (Aneksi 1, paragrafi 1): “Një vend konsiderohet vend i sigurt i origjinës nëse, në bazë të statusit ligjor, zbatimi i ligjit brenda një sistemi demokratik dhe situatës së përgjithshme politike, mund të tregohet se në përgjithësi dhe në mënyrë konsistente nuk ka asnjë persekutim siç përcaktohet në nenin 9 të Direktivës 2011/95/BE, as torturë apo forma të tjera ndëshkimi apo trajtimi çnjerëzor. ose degradues, as rrezik për shkak të dhunës pa dallim në situata të konfliktit të armatosur të brendshëm ose ndërkombëtar” Përcaktimi i vendit të sigurt është thelbësor sepse është një parametër parësor në procedurën kufitare për vlerësimin e kërkesave për azil. Për shembull, rregullorja e re parashikon procedurën e përshpejtuar të ekzaminimit (dhe refuzimit) nëse vjen nga një vend i sigurt origjine ose nga një vend me një përqindje pranimi të kërkesave për mbrojtje ndërkombëtare më pak se 20%.
1 – Paraburgimi për efekt të shqyrtimit të përshpejtuar të kërkesës për azil, procedura e aplikuar për aplikantët në Shqipëri për shkak se vijnë nga vende që Italia i konsideron të sigurta, duhet të vërtetohet brenda 48 orëve nga Gjykata kompetente e Romës. “Neni 37 i Direktivës 2013/32 duhet të interpretohet si ndalim i një vendi të tretë që të caktohet si vend i sigurt i origjinës, kur pjesë të caktuara të territorit të tij nuk plotësojnë kushtet thelbësore për një përcaktim të tillë”, shkruajnë gjyqtarët në vendimet e tyre duke cituar pikën 83 vendimit të BE-së. Duke shtuar më tej se “vendimi sqaron se parimi i deklaruar në këtë mënyrë duhet të zbatohet edhe në rastet kur kategori të caktuara njerëzish përjashtohen”.
Në rastin e të ndaluarve në Shqipëri, vendet e origjinës janë Egjipti dhe Bangladeshi, që të dyja konsiderohen të sigurta nga qeveria Meloni me përjashtim të disa kategorive të caktuar të personave që konsiderohen në rrezik. Sipas gjyqtarëve italian, neni 37 i Direktivës aktuale europiane 32/2013 duhet lexuar në kuptimin që një vend është i sigurt për të gjithë ose nuk është i sigurt për askënd. Dhe kjo sepse, shkruajnë ata, duke shfuqizuar plotësisht direktivën e mëparshme, kjo aktuale do t’i anulonte të dyja hipotezat. Një lexim që do të gjente konfirmim në pikën 71 ku vendimi i BE-së imponon një “interpretim kufizues” të nenit 37, i motivuar nga fakti se origjina e aplikantit nga një vend i konsideruar i sigurt lejon shqyrtimin e përshpejtuar të aplikimit të tij, më të shpejtë, por me përjashtime që zvogëloni disa garanci.
Pozicioni i qeverisë Meloni
Dekreti i ri i qeverisë, i nxjerrë për të futur në një ligj primar listën e vendeve të sigurta nga të cilat janë eliminuar Kameruni, Kolumbia dhe Nigeria. Zgjedhja, shpjegoi qeveria, respekton vendimin e Gjykatës së BE-së. Kuptimi kuptohet më mirë në ankesat në Gjykatën e Lartë që kundërshtojnë vendimet e gjyqtarëve në Romë. “Megjithatë, në vendimin e datës 4 tetor 2024, nuk ka asnjë referencë për mundësinë që shtetet të specifikojnë, në fletët bashkangjitur dekreteve që caktojnë vendet e origjinës së sigurt, informacion shtesë në lidhje me kategori të caktuara subjektesh, në lidhje me të cilat janë çështje kritike në respektim të të drejtave, pa nënkuptuar ekzistencën e përjashtimeve territoriale”, shkruajnë avokatët në apelimet në Gjykatën Europiane të të Drejtave të Njeriut. Teza është pikërisht e kundërta.
Meqenëse vendimi lind nga pyetja e një gjyqtari të Republikës Çeke për mundësinë e përjashtimit të pjesëve të territorit, dhe Gjykata e BE-së i përmend vetëm këto, nuk ka asnjë arsye për të besuar se vetoja për përjashtimet territoriale duhet të ketë të bëjë gjithashtu me “mundësinë të përjashtimeve që kanë të bëjnë me kategoritë e lëndëve”. Për këtë arsye, ankesat e konsiderojnë si të munguar motivimin e gjyqtarëve. Sepse nëse mbetet mundësia e përjashtimit të kategorive të njerëzve, atëherë do të duhet të argumentoj praninë e “arsyeve serioze” që e bëjnë vendin e origjinës një vend të pasigurt për aplikantin individual.
Një lexim që synon të legjitimojë listën e re të vendeve të sigurta, ku mbeten ato që përjashtojnë disa kategori subjektesh, përfshirë Egjiptin dhe Bangladeshin. Dhe për të njëjtat arsye qeveria italiane kundërshton vendimet e gjyqtarëve duke i kërkuar Gjykatës së Kasacionit t’i anulojë ato.
Neni 37 i Direktivës 32/2013 – Përpara se të lexoni disa pasazhe të vendimit të BE-së, është e nevojshme të njihni tekstin e nenit 37 tashmë të njohur për “Përcaktimin kombëtar të vendeve të treta si vende të sigurta të origjinës”. Këto janë vetëm disa rreshta, për të kuptuar se çfarë thotë dhe çfarë ndalohet: “Shtetet anëtare mund të mbajnë ose aprovojnë legjislacionin që lejon, në përputhje me Aneksin I, përcaktimin në nivel kombëtar të vendeve të sigurta të origjinës për qëllime të shqyrtimit të kërkesave për mbrojtje ndërkombëtare”, thotë paragrafi i parë, të cilit vijojnë tre nene të tjera për nevojën. të rishikojë periodikisht vendet e sigurta, mbi burimet që duhen konsultuar për përcaktimin e tyre dhe për detyrimin për të njoftuar Komisionin për listën e famshme.
Teksti aktual është rezultat i reformës së nenit 30 të Direktivës së mëparshme të 2005/85. Kjo citohet në vendimin e Gjykatës së BE-së në pikën 73: “Ky nen 30 parashikonte shprehimisht se Shtetet Anëtare mund të caktonin gjithashtu një pjesë të territorit të një vendi të tretë si të sigurt”. Për më tepër, paragrafi i tretë parashikonte gjithashtu mundësinë “për të përcaktuar një vend ose një pjesë të tij si të sigurt për një grup të caktuar personash në atë vend”. Por siç thotë MPB-ja në ankesat e saj, në vendimin e Gjykatës së BE-së nuk përmendet. Gjyqtarët evropianë në vend të kësaj shtojnë se direktiva aktuale 32 e vitit 2013 “ka shfuqizuar direktivën 2005/85, neni 30 i së cilës, siç tregohet në tabelën korrelative në Aneksin III të Direktivës 2013/32, është zëvendësuar me nenin 37 të kësaj të fundit. Epo, në këtë artikull të fundit nuk ka më mundësi të cilësohet një pjesë e territorit të një vendi të tretë si të sigurt”. Deri në këtë pikë nuk duhet të ketë asnjë dyshim: për Gjykatën e BE-së, direktiva aktuale nuk lejon përcaktimin e një vendi të sigurt duke përjashtuar pjesë të territorit. Por nëse për gjyqtarët ndalimi vlen edhe për përjashtimin e kategorive të njerëzve, për qeverinë nuk është kështu.
Propozimi i Komisionit të BE-së – Për të sqaruar pikat e mëparshme të vendimit, Gjykata citon një shpjegim që, në vitin 2009, Komisioni i BE-së i kishte dhënë Këshillit të Bashkimit Evropian në lidhje me reformën që do të çonte në direktivën e re 32/ 2013, e njohur më mirë si “direktiva e procedurave”. Komisioni “përmend shprehimisht dëshirën për të shfuqizuar pushtetin” për të shpallur një vend të sigurt, përveç pjesëve të territorit të tij (pika 76). Në të njëjtin shpjegim, Komisioni propozoi gjithashtu eliminimin e mundësisë, që u ishte dhënë deri atëherë Shteteve Anëtare, “për të zbatuar konceptin për një grup specifik në atë vend ose pjesë të tij”.
Mënyra se si ligjvënësi evropian ka punuar në tekstin e rregullores përmendet edhe në aktvendimin e Gjykatës së Drejtësisë. Akoma për përjashtimin e pjesëve të territorit, vendimi thotë se “qëllimi për të shtypur këtë fakultet rezulton nga vetë teksti i amendamentit të nenit 30, paragrafi 1, i Direktivës 2005/85 që përmban propozimi i Komisionit për Parlamentin Evropian. Direktiva dhe e Këshillit (faqe 57.) ku ky opsion është tejkaluar shprehimisht dhe qartësisht në shumicën e versioneve gjuhësore dhe është eliminuar në versionet e tjera” (pika 75).
Për të kuptuar se çfarë thotë neni 37 i Direktivës aktuale, çfarë lejon dhe çfarë nuk lejon më, Gjykata na fton të kontrollojmë pjesët e nenit 30 të vjetër që neni 37 i ri ka fshirë. Jo vetëm teksti që ka të bëjë me pjesë të territorit, por edhe teksti për mundësinë e “përcaktimit të një vendi ose një pjese të tij si të sigurt për një grup të caktuar njerëzish në atë vend” është gërvishtur. Sipas Gjykatës, fjalët e kryqëzuara pasqyrojnë synimin e ligjvënësit evropian për të thënë atë që direktiva e re e vitit 2013 nuk do të lejonte më. Një pikë që duket vendimtare. Por vetëm për gjyqtarët dhe jo për qeverinë. Për ta ditur me siguri do të duhet të presim opinionin e Gjykatës së Kasacionit për ankesat e Ministrisë së Brendshme ose, me shumë gjasa, referimin e mëpasshëm në Gjykatën Kushtetuese ose, të vetë Gjykatës së BE-së.