Lehtësia e papërballueshme e papërgjegjshmërisë së INSTAT

Bujar Leskaj

Qëndrimi ndaj rezultateve të Censusit 2023 ka ngritur shumë debate mbi kredibilitetin e INSTAT-it. Ky institucion, i cili dikur konsiderohej i besueshëm, ka humbur besimin jo vetëm tek pjesa opozitare, por edhe tek një pjesë e madhe e popullsisë.

1. Pavarësia institucionale dhe ndikimi politik

-Sipas standardeve më të mira europiane, INSTAT duhet të jetë në varësi të Kuvendit dhe jo të Qeverisë.

-Aktualisht, instituti duket se vazhdon të jetë nën ndikim të ekzekutivit, duke prodhuar rezultate që nuk janë parë në 30 vitet e fundit të tranzicionit në Shqipëri.

-Nën presionin qeveritar, të dhënat e Censusit janë deformuar dhe nuk janë shpjeguar profesionalisht për publikun.

2. Auditimi dhe besueshmëria e të dhënave

-Dy vite më parë kam sugjeruar se ky institucion duhet të ketë një auditi statistikor, duke krijuar një degë brenda INSTAT-it që të auditojë institucionet vendore dhe qendrore, lidhur me përpunimin e të dhënave.

-Një auditim i mirëfilltë do të forconte besueshmërinë e të dhënave dhe reputacionin e institucionit.

-Aktualisht, mungesa e një auditimi të tillë ka kontribuar në komprometimin e INSTAT-it, pavarësisht profesionistëve të nderuar që punojnë aty.

3. Çështjet specifike me të dhënat ekonomike dhe turistike

-Përpunimi i të dhënave të mallrave tranzit nga portet e Durrësit dhe Vlorës drejt Kosovës nuk është shpjeguar publikisht, duke çuar në keqinterpretime për eksportet shqiptare.

-Raportimi i numrit të turistëve nuk reflekton realitetin, pasi përfshin udhëtarë tranzit dhe vizitorë për arsye pune, duke ndikuar në statistikat e sektorit turistik.

-Kjo ka krijuar perceptimin e një rritjeje të eksportit dhe turistëve që nuk është e bazuar në të dhëna reale.

4. Nevoja për rishikim dhe bashkëpunim ndërkombëtar

-Për rivendosjen e besimit tek publiku, INSTAT duhet të garantojë transparencë dhe besueshmëri.

-Intensifikimi i bashkëpunimit me institucionet partner europiane dhe aplikimi i Kodit të Statistikave të Bashkimit Europian janë të domosdoshme.

-Propozimi për një proces rishikimi mes kolegësh, me mbështetje nga një institucion i BE-së, mund të konfirmojë arritjet dhe të japë sugjerime për përmirësim.

INSTAT ka nevojë urgjente për auditim të brendshëm, rishikim të metodologjive dhe përforcim të pavarësisë institucionale për të rivendosur besimin e opinionit publik dhe për të garantuar që të dhënat e publikuara janë të sakta dhe profesionale.