Gazeta RD
Javën e shkuar, Shqipëria njoftoi se një ministre e gjeneruar nga inteligjenca artificiale do të marrë drejtimin e një portofoli të ri për tenderët publikë.
“Diella” po prezantohet si ministrja e parë virtuale në botë dhe kryeministri Edi Rama premtoi se ky emërim do të ndihmojë në çrrënjosjen e korrupsionit të përhapur në kontratat shtetërore, një pengesë madhore për procesin e anëtarësimit të vendit në Bashkimin Europian.
Megjithatë, ky zhvillim ka ngritur pikëpyetje serioze teknike, politike dhe etike.
Vërtet e pakorruptueshme?
Duke shpallur emërimin e Diellës, Rama deklaroi se tenderët publikë tashmë do të jenë “100 për qind të lirë nga korrupsioni”.
“Diella nuk fle kurrë, nuk ka nevojë të paguhet, nuk ka interesa personale, nuk ka kushërinj, sepse kushërinjtë janë një problem i madh në Shqipëri,” tha kryeministri i një vendi që renditet i 80-ti nga 180 shtete në indeksin e korrupsionit të Transparency International.
Politikanët shqiptarë shpesh implikohen në skandale korrupsioni të lidhura me fondet publike. Ish-kryebashkiaku i Tiranës u arrestua gjatë kohës në detyrë dhe mbetet në qeli, i dyshuar për korrupsion në dhënien e kontratave publike.
A është Diella zgjidhja?
Jo vërtet, sipas ekspertëve.
“Si çdo sistem tjetër i inteligjencës artificiale, ajo varet plotësisht nga cilësia dhe koherenca e të dhënave dhe besueshmëria e modeleve mbi të cilat bazohet,” tha Erjon Curraj, ekspert i transformimit digjital dhe sigurisë kibernetike.
“Nuk dihet saktësisht se si funksionon Diella, por ka gjasa që të mbështetet mbi Modelet e Mëdha Gjuhësore (LLM), të ngjashme me ato që fuqizojnë gjenerues të tillë si ChatGPT ose Gemini. Por nëse të dhënat hyrëse janë të paplota, të njëanshme ose të vjetruara, vendimet e IA-së do të pasqyrojnë këto mangësi, dhe ajo mund të keqinterpretojë dokumentet, të shënojë gabimisht një furnizues ose të mos vërë re shenja të bashkëpunimit korruptiv,” shtoi Curraj.
“LLM-të pasqyrojnë shoqërinë; ato kanë paragjykime. Nuk ka arsye për të besuar se zgjidh problemin e korrupsionit. Supozojmë se një makinë nuk ka paragjykime — kjo do të thotë se ne duhet t’i nënshtrohemi makinës,” u shpreh edhe shkencëtari i kompjuterave dhe specialisti i inteligjencës artificiale Jean-Gabriel Ganascia.
Kush e kontrollon?
Opozita shqiptare i është drejtuar Gjykatës Kushtetuese me shqetësimin se kush do të jetë përgjegjës për vendimet e IA-së. “Kush do ta kontrollojë Diellën?” pyeti Berisha në parlament.
Ganascia pajtohet se çështjet e përgjegjësisë dhe kontrollit janë thelbësore kur bëhet fjalë për inteligjencën artificiale.
“Nëse vendimmarrja publike i besohet një makinerie, kjo do të thotë se nuk ka më përgjegjësi; ne reduktohemi në gjendjen e skllevërve.”
“Ajo që më shqetëson është ideja e një makinerie që qeveris, që jep përgjigjen ‘e saktë’ dhe pengon çdo diskutim. Një politikan mban përgjegjësi, por këtu ideja është se makina është e përsosur dhe nuk mund të shkojmë kundër vendimeve të saj,” tha studiuesi, i cili është edhe filozof.
Për t’iu adresuar këtyre shqetësimeve, një dekret i publikuar të enjten përcakton se Rama “merr gjithashtu përgjegjësi për krijimin dhe funksionimin e Ministrisë Virtuale të Inteligjencës Artificiale Diella.”
Korrupsion i vjetër, software i ri
Emërimi i Diellës bëri jehonë në mbarë botën, diçka në të cilën kryeministri Rama është mjeshtër qoftë duke marrë pjesë në samite ndërkombëtare me atlete, duke shpallur ndalimin e TikTok-ut, duke krijuar një “Shtet Bektashi” të modeluar si Vatikani, apo duke hapur kampe emigrantësh për të strehuar njerëzit e kapur në det nga qeveria italiane.
Por arritja e qëllimeve të tij është një çështje tjetër. TikTok mbetet lehtësisht i aksesueshëm në Shqipëri, vetëm pak dhjetëra burra janë transferuar në kampet e emigrantëve dhe ligjshmëria e nismës ende po kontestohet në gjykatat italiane. Po ashtu, pak përparim publik është bërë edhe mbi “Shtetin Bektashi” që prej shpalljes së tij një vit më parë.
Sa i përket Diellës, fytyra e saj është ajo e aktores së njohur shqiptare Anila Bisha, e cila ka firmosur një kontratë që skadon në dhjetor për përdorimin e imazhit të saj. Ende nuk është e qartë nëse ky emërim do të mbijetojë përballë kontrollit të Gjykatës Kushtetuese.
Po ashtu, nuk dihet nëse ky model do të jetë në përputhje me standardet e Bashkimit Europian, të cilit Shqipëria shpreson t’i bashkohet brenda pesë viteve të ardhshme.
“Deri tani nuk ka asnjë informacion mbi mënyrën se si funksionon realisht Diella,” tha politologu shqiptar Lutfi Dervishi.
“Nëse një sistem i korruptuar i ofron të dhëna të manipuluara, ose i vendosen filtra për atë që nuk duhet të shohë, Diella thjesht do të legjitimojë korrupsionin e vjetër me një softuer të ri”. / France 24
