Gazeta RD
Nga Nikola KEDHI
Instituti Konservator Shqiptar publikoi së fundmi një studim të plotë mbi modelin ekonomik të Shqipërisë, dhe gjetjet e tij duhet të shqetësojnë politikanët në Tiranë, Uashington dhe Bruksel.
Pas fasadës së një rritjes ekonomike modeste, Shqipëria, një vend kandidat për BE dhe anëtare e NATO-s, është bërë tejet e varur nga flukset e paligjshme të parave.
Për sa kohë që kjo rrugë nuk ndryshohet, kjo ‘ekonomi iluzioni’ kërcënon jo vetëm demokracinë dhe stabilitetin e Shqipërisë, por edhe sigurinë e Europës dhe interesat strategjike të Amerikës në një rajon të brishtë.
Numrat flasin vetë. Prodhimi i Brendshëm Bruto i Shqipërisë arriti në 24 miliardë euro në 2024, me një rritje mesatare prej 4% në vitet e fundit.
Megjithatë, sektorët produktivë po kolapsojnë: industria dhe bujqësia janë në recesion, ndërsa ndërtimi dhe shërbimet, sektorë me kthime të larta ku shpesh lahen paratë e paligjshme, dominojnë ekonominë.
Raporti i OECD për Konvergencën e BE-së rendit Shqipërinë në vendin e fundit për klimën e biznesit. Sipas burimeve të ndryshme, si gazetareske ashtu edhe të autoriteteve globale, flukset e paligjshme arrijnë të paktën 4 miliardë euro në vit, ose rreth 17% të PBB-së. Deklaratat më të fundit të Departamentit të Shtetit Amerikan mbi Klimën e Investimeve kanë evidentuar të njëjtat shqetësime.
Ky deformim shkon edhe më tej. Ekonomia e zezë përbën 30–35% të PBB-së (7–8 miliardë euro), niveli më i lartë në Europë, ku mesatarja është 10%.
Të dhënat e Bankës së Shqipërisë tregojnë se vetëm 22% e ndërtimit financohet nga kreditë bankare, duke lënë shumicën e projekteve të mbështetura nga kapital i paqartë. Paraja në qarkullim është 4.5 miliardë euro, 18% e PBB-së, dy herë më shumë se mesatarja e BE-së, dhe Balanca e Pagesave përmban 0.8 miliardë euro ‘gabime neto’ të paqarta (3.1% e PBB-së, më e larta në Europë), me gjasë pothuajse të gjitha rrjedha të paligjshme.
Investimet e huaja janë të deformuara. Ndërsa industria dhe prodhimi bien në vazhdimësi, investimet e huaja në sektorin e pasurive të patundshme u rritën nga 5.7% e PBB-së në 2014 në 29% sot. Megjithatë, Shqipëria ka normën më të ulët të rritjes së FDI-së në rajon dhe renditjen më të ulët për klimën e biznesit dhe infrastrukturën midis vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Të dhënat tregtare forcojnë këtë pamje të brishtësisë. Deficiti tregtar i mallrave ishte -25.3% e PBB-së në tremujorin e parë të vitit 2025. Eksportet janë 4 miliardë euro dhe në rënie për tre vite radhazi.
Bujqësia, ende me 30% të fuqisë punëtore, ka shënuar tkurrje çdo tremujor që nga 2021. Remitancat (1.2 miliardë euro në vit) dhe turizmi (20–25% e PBB-së) nuk mund të shpjegojnë rritjen prej 30% të lekut ndaj euros që nga 2015, ndërsa sivjet edhe turizmi pati një ngadalësim në rritjen e vet.
Banka Qendrore ndërhyri vitin e kaluar me blerje valutore prej 933 milionë euro, por kursi i këmbimit pothuajse nuk ndryshoi, dëshmi e flukseve masive të parasë së paligjshme në euro.
Ndërkohë, Shqipëria përballet me kolaps demografik. Sipas EUROSTAT, 1.1 milion qytetarë, 40% e popullsisë, kanë emigruar që nga 2014. Lindjet ranë 6.5% në gjysmën e parë të 2025 pas një rënieje prej 5% në 2024. Që nga 2021, vdekjet tejkalojnë lindjet në disa vite, dhe OKB e rendit Shqipërinë të parën në botë për rënien e natalitetit.
Për të mbushur hendekun e fuqisë punëtore, qeveria ka importuar punonjës nga Azia dhe Afrika, shumë prej të cilëve synojnë të përdorin Shqipërinë si pikë tranziti drejt BE-së dhe Britanisë së Madhe.
Pasojat sociale janë të rënda. Varfëria është afër 20%, ndërsa 42% përballen me përjashtim social. Paga mesatare mujore është 838 euro, ndërsa vendi ka pagën minimale më të ulët në Europë.
Në Tiranë, ku dendësia e popullsisë ka arritur 20,000 banorë për km² (katër herë mesatarja e BE-së), 51,129 apartamente janë bosh, normat e vakancës luhaten midis 33-40%, dhe ndotja e ajrit ka shkaktuar 100,000 vdekje të parakohshme që nga 1990.
Modeli ekonometrik i Institutit Konservator Shqiptar konfirmon rrezikun e evidentuar nga raportet ndërkombëtare. Nëse flukset e paligjshme do të uleshin 30% (për shembull si nga lufta që po bëhet nga SHBA ndaj këtyre flukseve), PBB-ja do të kontraktohej në vitin e parë me 0.85% dhe papunësia do të rritej. Një ndërprerje totale do të tkurrte PBB-në me 2.8% në vitin e parë dhe do të shkatërronte ndërtimin.
Këto skenarë të goditjes tregojnë sa e varur është bërë Shqipëria nga paratë e paligjshme. Pse duhet të rëndojë kjo për lexuesit amerikanë dhe evropianë, përveç atyre shqiptarë që e ndjejnë të parët?Sepse Shqipëria është anëtare e NATO-s në Adriatik, direkt përballë Italisë. Në një rend botëror në ndryshim, me kërcënime gjeopolitike në rritje, NATO nuk mund të përballojë një hallkë të dobët në skajin e saj juglindor.
Për SHBA-në, e cila ka rinisur luftën kundër kartelave nën Presidentin Trump, Shqipëria përfaqëson një vijë fronti dhe një dobësi. Për BE-në, kjo ngrit pyetjen nëse zgjerimi do të thotë importim të paqëndrueshmërisë dhe jo eksport stabiliteti.
Instituti Konservator Shqiptar ka propozuar një plan të qartë për qeverinë, opozitën dhe shoqërinë shqiptare. Së pari, luftë e pakompromis e këtyre flukseve të paligjshme, dhe një vullnet politik për ta bërë këtë: forcim i kontrollit në dogana, modernizim i inteligjencës dhe krijimi i një task-force të pavarur kundër larjes së parave.
Së dyti, ulje e taksave dhe burokracisë shtetërore për të nxitur dinamizmin e ofertës dhe për të zhvendosur burimet nga spekulimi i sektorit të ndërtimit drejt prodhimit dhe eksporteve.
Së treti, reduktim masiv i favorizimeve qeveritare dhe kapjes së shtetit duke audituar të gjitha tenderët e PPP, duke përjashtuar kompanitë guaskë dhe duke adresuar problemin e ndërmarrjeve shtetërore joefikase.
Vizioni ynë është i thjeshtë por ambicioz: transformimi i Shqipërisë në një ekonomi prodhuese dhe eksportuese, konkurruese në bujqësi, energji, shërbime shëndetësore dhe teknologji, e bazuar në tregje të lira dhe institucione të forta me kontroll dhe balanca.
Me një regjim taksash të ulëta, qeveri të kufizuar dhe investime në inovacion e prodhim, Shqipëria mund të dyfishojë PBB-në për frymë deri në 2030 dhe të ndalë hemorragjinë demografike duke i dhënë qytetarëve një arsye për të qëndruar.
Koha është e shkurtër. Për SHBA dhe Europën, bastet janë të qarta: një Shqipëri e qëndrueshme, e begatë dhe demokratike është një fortifikim i Perëndimit, në një rajon delikat. Një model ekonomik i paqëndrueshëm në skajin jugor të NATO-s është një kërcënim.
