Olivier Roy: “Rregullat vrasin identitetin”

Del në Francë libri i ri i studiuesit kushtuar «rrafshimit të botës»: «Kemi abroguar aludimin, e gjitha duhet të shpjegohet dhe nënshtrohet normave. Është efekti i fundit i lidhjeve sociale dhe i atyre me territoret».

73 vjeç, francez, nga 2009 në Institutin Universitar Europian të Fiesole, Olivier Roy është një prej studiuesve që kanë influencuar më shumë kuptimin e ndryshimeve fetare dhe kulturore të botës tonë. Protestant nga La Rochelle, maoist në rini, e ka përjetuar nga brenda lindjen e xhihadizmit gjatë qëndrimeve të tij në Afganistan e viteve ’70 dhe më pas në kohën e rezistencës antisovjetike. Kjo përvojë unike e ka bërë një prej ekspertëve më të mëdhenj botërorë të islamit politik. Libri i tij i 2007, i dalë në 2009 nga Feltrinelli me titullin Injoranca e shenjtë. Religjione pa kulturë, ka shpjeguar fondamentalizmin fetar bashkëkohor, jo vetëm islamik, si efekt të një shkëputjeje të një religjioni të globalizuar nga kulturat e origjinës. Libri sapo ka dalë në Francë nga shtëpia botuese Seuil, L’aplatissement du monde, shtyn përtej intuitës së 15 viteve më parë. Roy rrëfen «krizën e kulturës» si e tillë dhe zëvendësimin e saj me një aparat normativ gjithnjë e më invadent.

Nga ku ta fillojmë?

«Nga një konstatim. Implicitja zhduket. Në komunikimin në shoqëri gjithçka duhet të jetë eksplicite. Pritet që gjithçka të jetë univoke, që ajo që thuhet ka vetëm një kuptim menjëherë të kuptueshëm».

Një shembull?

«Dallohet gjithnjë e më shumë nga batutat. Mund të bëhet një batutë, por duhet të jetë politikisht korrekte dhe pastaj duhet të jetë menjëherë e perceptueshme si një shaka. Kështu që duhet të saktësojmë: po bëj një batutë, tani batuta mbaroi. Le ta shprehim me emotikonë, me smiley, që të kuptohet mirë se po tallemi».

Emotikonët dominojnë kopertinën e librit tuaj.

«Sot aludimet janë dënuar. Nuk mund të përdorim shprehje që nënkuptohen se kanë një kuptim të dyfishtë. Pra zhduket konsensusi kulturor, domethënë ajo që na bën të kuptojmë edhe pse gjërat nuk janë të qarta. E hap librin me shembullin e udhëtarit që dëshiron të imbarkohet në një avion i shoqëruar nga një palluar, me shumë certifikata që deklarojnë se zogu është një mbështetje e domosdoshme psikologjike. Në libër hipotezoj rastin e kujt pretendon të marrë me vete një aligator me rrip. E kam parë që ka ndodhur vërtet, muajin e kaluar. Natyrisht, në Shtetet e Bashkuara, në Florida».

Çfarë ka brenda kësaj kulture?

«Një dëshmi kulturore bazë sesi diferenca midis kafshës shtëpijake dhe kafshës së egër është vënë në diskutim. Papritmas dikush thotë: pse nuk duhet të kemi një aligator shoqërues? Mbi bazën e cilës dëshmi? Fillimisht ekzistonte një diferencë e qartë midis kafshës, njeriut dhe engjëlli, domethënë midis kafshës, njeriut dhe trashendentes, por tani renditjet ngatërrohen. Është ajo që e quaj rrafshim».

Një rrafshim kulturor.

«Jetojmë një krizë të kulturës, të dëshmive të thjeshta, të sistemeve të përfaqësimeve implicite, që ka të bëjë me të gjitha kulturat, jo vetëm atë perëndimore».

Me çfarë pasojash?

«Gjithçka duhet të jetë eksplicite dhe gjithçka bëhet normative. Siç kur luan me letra, nuk ka asgjë implicite, rregullat janë të qarta: nëse nuk i respekton, je jashtë loje. Nga këtu kodifikimi dhe normativizimi në rritje i marrëdhënieve njerëzore. Tendenca është përpara syve të të gjithëve. Nëse pyeten punëtorët me një moshë të caktuar të krahasojnë rregullin e arësimimit të tyre të 20 viteve të 20 viteve më parë me atë të sotmin, do të vërejë se normat janë shumëfishuar me 3, me 6, me 10. Rregulli merret me gjërat me të cilat më parë nuk merrej, siç bisedat tek pijeshitësi».

Bëhet fjalë për një sekuencë në 3 pika.

«Një: zhdukja e implicites. Dy: kodifikim sistematik i fjalës, i gjesteve të jetës së përditshme. Tre: normativizim për të respektuar kodin».

Ju e hasni sekuencën në aspekte më të ndryshme.

«Mendojmë sesi kodifikohen gjithnjë e më shumë marrëdhëniet seksuale, edhe në ndëshkimin e shkeljes së kodit. Por edhe në kuzhinë, tashmë përshkrimi i pjatës është më e e rëndësishme se pjata. Në këtë rast nuk ka normativizim, por kush nuk e kupton kodin është një mjeran, një i mbetur prapa».

Ju intereson shumë gjuha.

«Po, kalimi në globish, anglishtja e thjeshtuar globale. Me zgjedhje apo me imponim duhet të përdorësh një gjuhë që nuk ju kushtojet interpretimeve të shumta, ku çdo fjalë ka një domethënie të saktë dhe sidomos një gjuhë që nuk shtyn në një kulturë. Në Bashkimin Europian shumëgjuhësh një qarkore e Komisionit Europian u rekomandon funksionarëve të shmangin terma që janë tepër specifikë respektivisht gjuhës në fjalë. Duhen shmangur terma ekuivokë».

Le të ndalemi me këtë. Tek ekuivoku.

«Në frëngjisht termi ekuivok ka një domethënie dyfishe: jo univok apo ambig, i dyshimtë. Ja, sot duhet parasëgjithash nuk duhet të jesh ekuivok».

Duhet të mos jesh ekuivok në kuptimin e parë për të mos qenë ekuivokë në të dytin.

«Pikërisht dhe nëse je ekuivok bie nën normë. Tek Instituti Universitar Europian një studente skandinave ankohej se pse një punëtor e ka përshëndetur me një “çiao bukuroshe”. Administrata nuk ka ndërmarrë sanksione, por ka rekomanduar të mos përdoren shprehje ekuivoke. Pra nuk duhet thënë më “çiao bukuroshe”. Duhet thënë “çiao” dhe pikë».

Nga sekuenca e zhdukjes së implicites, kodifikimin dhe normativizimit ju deduktoni një krizë të kulturës.

«Nëse ka një zhdukje të implicites kjo ndodh sepse është një krizë e kulturës. Është ajo që e quaj dekulturizim. Është një krizë me dy nivele: krizë e kulturës dhe krizë e kulturës së lartë».

Si e shpjegoni krizën?

«Parasëgjithash me globalizimin, domethënë me deterritorializimin. Kriza e kulturës nuk është e re. Mendojmë për zhdukjen e kulturave popullore në Itali e studiuar nga Ernesto De Martino apo me zhdukjen e kulturës punëtore në Francë. Por këto kriza qenë të ndjekura nga një akulturizim. Hyhej në kultura të reja, si kultura amerikane apo kultura kombëtare italiane. Sot ka mbaruar. Një pikë shumë e rëndësishme që ndoshjta nuk e kam shpjeguar tamam mirë në librin tim zhvillimi i nënkulturave. Nënkulturat kanë ekzistuar gjithmonë, si kultura e bandave, e mafieve, e tifozëve, por sot autonomizohen, botërorizohen. Hip hopi funksionon po aq mirë në Xhamajkë, në Paris, në Oran apo në Indi. Interneti mundëson që të jetohet në një nënkulturë në mënyrë totalisht autonome. Pa referim të një territori apo të një shoqërie. Kjo është e re».

Ndryshon marrëdhënia midis personave.

«Në këto nënkultura çohet vetëm një pjesë e vetes. Në grupin Facebook çon vetëm atë që është e përbashkët me atë grup. Jeta jote reale nuk i intereson askujt. Ekziston vetëm në forcën e mbiemrave, të predikimeve. Në një grup LGBT do të flasësh si LGBT. Nëse fillon të tregosh tjetër, njerëzve nuk i intereson. Është kundër rregullit të grupit. Personaliteti copëzohet. Humbet vizioni global i individit».

Por nuk duket se hiqni dorë nga mundësia e një kulture.

«I rrëshqas pak çështjes në librin tim që është thelbësisht pesimist. Tendencat që sot funksionojnë shkojnë më shumë në sensin e dekulturalizimit».

Nuk mund të bëhet tamam kulturë?

«Për të bërë kulturë duhet bërë shoqëri. Është e nevojshme një lidhje sociale. Nuk ribëhet kultura nëpërmjet krijimin të një klubi diskutimi në internet. Interneti është desocializimi dhe kriza e kulturës është kriza e lidhjes sociale. Megjithatë një pyetje socializimi në fund ekziston. Edhe pse disa do të shkojnë në metavers dhe nuk do ta vrasin mendjen për realen, shikohet mirë se njerëzit nuk e vrasin mendjen për realen».

Si në lëvizjet e reja sociale?

«Për mua lëvizjet – tip janë Jelek Verdhët në Francë. Problemi është se nuk arrijnë të territoralizojnë lëvizjen. Është një lëvizje nomade, mbi rrethrrotullimet, në Paris. E njëjta gjë më majtas me OccupyWall Street dhe në Francë me Nuit debout et Zone à défendre. Zihet një copëz e territorit, por pas disa ditësh njerëzit kthehen në shtëpi. Në të kaluarën në pushtimin e fabrikave lidhja sociale ekzistonte. Këtu kërkohet të prodhohet me pushtimin territorial të hapësirave».

Funksionon?

«Jo, nuk funksionon kurrë. Si në sheshin Tahrir në Kajro. Prej 15, 20 vitesh shikojmë shumë lëvizje me këtë objektiv, të rikrijohet një lidhje sociale duke filluar nga pushtimi i copëzave të territorit. Nuk funksionon, por është një pikënisjeje».

Sipas jush, këto lëvizje duhet të mbështeten më shumë?

«Shtetet nuk bëjnë asgjë, përkundrazi. Në Francë Jelekët e Verdhë e kanë prishur fytyrën nga policia. Nuk kanë gjetur një pikë referimi politik. Për Éric Zemmour janë të majtë, për të majtën janë populistë, për Gilles Kepel janë salafistë. Establishmenti i konsideron të egjër, të tejkaluar. Shahu ndaj Jelekëve të Verdhë është shumë interesante, por më bën pesimist. Kur ka një pyetje socializimi janë të gjithë kundër».

Po fetë?

«Në Itali ka më shumë lidhje sociale sesa në Francë. Shikoj rolin e komuniteteve të mëdha katolike si Comunione e Liberazione apo Sant’Egidio. Jemi midis sekteve (martohehemi mes nesh, jetohet mes nesh) dhe rrjetit social. Janë ambivalentë, por përfaqësojnë një shembull socializimi dhe u interesojnë idetë e mia. Në Francë jo, e djathta ekstreme katolike nuk e gjen të pranueshme qasjen time».

Alternativa ndaj një qasjeje të ngritur mbi rikrijimin e një lidhjeje sociale nga baza?

«Alternativa është ajo që e quaj pedagogji autoritare».

Domethënë?

«Për shembull mbi laicitetin. Qeveria franceze ka përdorur një pedagogji autoritare me qëllim që gjimnazistët të jenë laikë, u imponohet vajzave një qasje republikane. Një studente e ka pyetur Pap Ndiaye, ministrin e Arësimit Publik, në vizitë në shkollë: pse mikja ime ndalohet të hyjë me një fund të gjatë, ndërsa drejtorja mban të njëjtin fund? Drejtorja është përgjigjur se fundi i saj nuk është fetar. E jashtëzakonshme. Dy funde identike: ai i drejtores nuk është fetare, ai i vajzës prezumohet në fakt se është pasi ajo ka një emër mysliman».

Laiciteti francez nuk është rast unik.

«E njëjta pedagogji autoritare gjendet tek #MeToo dhe tek feministet. Mashkullorizmi është negativ. Duhet edukuar në një model të ri mashkullorizmi. Femnistet nuk e nxjerrin problemin në terma politike, por pedagogjike dhe mbështeten tek ligji. Shkrimi përfshirës është një instrument pedagogjik për të barazuar sekset. Më bën të mendoj për kristianizmin».

Në çfarë kuptimi?

«Edhe në kristianizëm gjendet ideja se të qenit njeri është e keqe. Është mëkati fillestar. Kisha ka një rol pedagogjik, por kisha e ka ditur gjithmonë se nuk do t’i bëjë të gjithë shenjëtorë. Mëkati fillestar është gjithmonë atyr. Jetohet me diçka që mbetet e pakontrollueshme. Është pika e kontaktit e kristianizmit me psikanalizën që pajton individin me dëshirën, por nuk ka si objektiv çrrënjosjen e pulsimit. Në vend të këtij pedagogjizmi seksual ka një lloj optimizmi. Pyetja është nëse ky pedagogjizëm autoritar do ta theksojë skicofreninë e shoqërive tona apo nëse do të arrijë vërtet ta prodhojë një kulturë».

Ju nuk duket se i besoni.

«Nuk i besoj, por e lë derën hapur. Nëse funksionon, dakord. Besoj më shumë në lidhjen sociale sesa tek pedagogjia».

Si vendoset ky libër në rrugëtimin tënd?

«Është vijimi i Injorancës së shenjtë, në të cilin përshkruaja krizën e fetares si pasojë e dekulturimit të saj. Më pas kam thënë: nëse kjo ndodh është sepse është një krizë e kulturës si e tillë».

Kanë kaluar 15 vjet…

«Ka qenë një projekt afatgjatë. E kam propozuar për një financim europian. Nuk e kanë pranuar. Kur kërkova të financoja një kërkim mbi krizën e fetares shkoi mirë, por mbi krizën e kulturës jo, më kanë thënë se shkoja shumë larg». (Qesh).

(nga La Lettura)

Përgatiti

ARMIN TIRANA

About Redaksia

Check Also

Si nisi revolta e Qafë Barit më 22 maj 1984

Nga Bedri BLLOSHMI Revolta në burgun e Qafë Barit nisi më 22 maj 1984. Atë …

Leave a Reply